DÜNYA DİNLERİ VE İNANÇLARI
A- SABİİLİK
Semavi dinlerden önce ortaya çıkmış Saf bir mezheptir.
Derece derece saflığını ve sadeliğini kaybetti.
Yayıldığı memleketlerde değişikliklere uğradı. Çocukları öldürme ve kurban etme gibi fena adetler ortaya çıktı. Sabii’lierden bahseden kaynaklar milattan sonraki dönemlerden bahseder. İlk harici kaynaklarda M.S. I. Yy. da Filistin bölgesinde ikametine dair bilgiler vardır.
Mecusi Rahip Kartir’in kitabesinde Mecusiliğin İran Krallığının resmi dini olmasından sonra İran’dan çıkarılanlar arasında Sabiiler’de varlığını yazmıştır M.S. 275.
Süryani ve İslami kaynaklar geç dönemlere aittir M.S. 7. yy.
İslam Kaynaklarında Sabiiliğin Kökeni
Keşşaf Yahudilikten döneüp meleklere ibadet eden bir grup olduklarını nakleder.
İmam Azam Hıristiyanlardan olduklarını söylemiştir.
El-Milel ve’n-Nihal’de ruhaniyet üzere taassub etmiş oldukları ve hak yoldan ayrılmaları nedeniyle Sabii denilmiştir.
Keşşaf Yahudilikten döneüp meleklere ibadet eden bir grup olduklarını nakleder.
İmam Azam Hıristiyanlardan olduklarını söylemiştir.
El-Mile ve’n-Nihal’de ruhaniyet üzere taassub etmiş oldukları ve hak yoldan ayrılmaları nedeniyle Sabii denilmiştir.
İbn Kesîr’e göre bu konuda en doğru görüş, Mücâhid ve Katâde’nin görüşüdür: Sâbiîler, ne Yahûdî, ne Hıristiyan, ne mecûsî, ne de müşrik olmayan, kendi yaratılmış bulundukları doğal halleri üzere kalan bir toplum idi, belli bir dinleri yoktur.
Hz. Peygamber zamanında ve daha önce Araplar, sâbiî kelimesini, atalarının dininden ayrılan kimseler için kullanırlardı. Nitekim Hz. Peygamber ve ilk mü’minler için de “sâbi’î” demişlerdi. Bir bedevî kadın, Hz. Peygamber hakkında: “Şu kendisine sâbi’î denilen adam” demiştir. (Buhârî,Teyemmüm: 7)
Hz. Ömer de müslüman olduğu zaman kendisine: “Ömer sâbiî oldu” demişlerdi. Buhârî, Menâkıbu’l-ensâr: 35
İslam kaynaklarında Şit (a.s.)ın oğlu Sabi’den geldiği rivayeti vardır.
Bazıları Sabii isminin İbranice yıldız manasına gelen Sabe kelimesinden geldiğini ve bu yıldızlardan bilgi edinme yöntemi Keldani Rahiplerince bir mezhebe çevrildiği yazılmıştır.
Ya da Tufandan önce var olan bir mezhep olduğu da söylenir.
Kur’an’da Sabiiler
Bakara Suresi 2/62- “Şüphe yok ki, iman edenler, Yahudiler, Hıristiyanlar ve Sabiiler, bunlardan her kim Allah’a ve ahiret gününe gerçekten iman eder ve salih amel işlerse elbette Rabbleri katında bunların ecirleri vardır, bunlara bir korku yoktur, bunlar mahzun da olacak değillerdir.”
Maide Suresi 5/69- “Muhakkak ki inananlar, Yahudiler, Sabiiler ve Hıristiyanlardan kim Allah’a ve ahiret gününe iman eder ve güzel amel işlerse, onlar için bir korku yoktur, onlar mahzun da olmayacaklardır.”
Hac Suresi 22/17- “Şüphesiz o iman edenler, Yahudi olanlar, Sabiîler (yıldıza tapanlar), Hıristiyanlar, ateşe tapanlar ve (Allah’a) eş koşanlar (yok mu?) Allah, kıyamet günü bunların arasını şüphesiz ayıracaktır. Çünkü Allah her şeyi hakkıyla görüp bilendir.” (E.H.Y. Meali)
Muhammed Esed Bakara Suresi 69. ayette şöyle açıklıyor:
Sâbiîler, Yahudilik ile Hristiyanlık arasındaki tek-tanrılı bir dinî grup olarak bilinmektedir. İsimleri (bu isim, “kendini (suya) daldırdı” anlamındaki Ârâmîce tsebha‘ fiilinden türetilmiştir), onların Hz. Yahya’nın takipçileri olduklarına işaret etmektedir -ki bu durumda, bugün hâlâ Irak’ta yaşayan ve Mandeliler diye tanınan bir topluluğa mensup olabilirler. Ancak onları, İslam’ın ilk çağlarında mevcut olan ve Müslümanlarca bütün tek tanrılı din sâliklerine tanınan avantajları elde etmek için gerçek Sâbiîlerin ismini bilinçli olarak kabullenmiş olmaları muhtemel bir ‘bilinemezci’ (gnostic) mezhep olan “Harran Sâbiîleri” ile karıştırmamalıyız.
Suat Yıldırım ve Elmalılı H. Yazırl Yıldıza tapanlar şeklinde açıklama eklemişler.
Yaşar N. Öztürk ve Süleyman Ateş yorum eklememiştir.
Sabiilik
Proto-Din nedir?
Senkretizm
Gnostik ve düalizm nedir?
Sabii- Mandani veya Vandani
Kendilerini Mandeye, Mandenler (arifler, bilenler) ya da Nasuralar (kutsal öğretileri koruyup gözetenler) olarak adlandırırlar.
Haran Gawaita’da Sabiilerden Nasurai kelimesi ile bahsedilir.
Yaşadıkları bölge Filistin-Ürdün bölgesidir.
Heretik Yahudilik?
Sabiilik
Mandence (mandaic)
Aramca’nın bir lehçesi
Yardna ve Hauran
İlk dönemlerde Yahudler ile yakın ilişkiler vardır.Adonai (Yahve )
Sabiiliğin Kökeni Hakkında Fikirler
Eski Babil geleneksel inancına dayanır.
İran dini geleneğinden doğmuştur.
Sabiiliğin temel inanç ve ibadetlerinin İran geleneğinden alındığını savunurlar.
Çünkü ışık ve ateş Sabiilerde de kutsal kabul edilir.
Mitraizm ve Parsizm’in bir senkretizmi sonucu oluşan İran kültü olduğu düşünülür.
Sabiililiğin Filistin-Ürdün bölgesinde Heretik Yahudi bir mezhep olarak ortaya çıktığı tezi doğruya en yakın olanıdır.
Hıristiyanlığın doğuşuna ortam hazırladığı ve Gnostik unsurlara kaynağı olduğu da kabul edilir.
Sabiilikte mevcut olan vaftiz, ayin yemekleri ve benzeri ibadetlerin prototipleri, Adem’e yaratıldığında ilahi varlıklar tarafından öğretilmiş ve tatbikatı bizzat onların gözetiminde yaptırılmıştır.
Sabiililer dini literatürlerini Hz. Adem’e dayandırırlar.
Bir din kurucusu (peygamber) yoktur.
2/31- Ve Âdem’e isimlerin hepsini öğretti, sonra onları meleklere gösterip:
“Haydi davanızda sadıksanız bana şunları isimleriyle haber verin.” dedi.
Nasurai
Nasurai terimi İbranice nsr fiil kökünden türetilmiş Mandence bir isimdir.
Nasurai çoğuu Nasuraiia’dır ve “gözetleyen, koruyan veya muhafaza eden” anlamlarına gelir.
Sabii literatüründe kendilerini ifade etmek için kullanılan en eski isimdir.
Günümüzde daha gizli bilgi ,ve sırlara erişmiş Sabiiler için kullanılır.
İlk Hıristiyanlar ve Nasurai
Kutsal Kitapları
Sabiiler kutsal kitaplarının, yaratılışta yüce Tanrı tarafından ilk insan Âdem’e vahy olunduğuna inanırlar.
Sabii literatürü M.S. 2. ya da 3. yüzyılda derlenmiştir.
Sabii kutsal metinlerinin yazılı olduğu dil Aramca’nın doğu lehçelerinden birisi olan Mandence’dir.
Günlük hayatta Arapça konuşan Sabiiler, bu dili anlamadan sadece ibadet dili olarak kullanırlar. Bu dili okuyup yazabilme ayrıcalığı ise yalnızca rahiplere aittir.
Yazılı Metinler
Yazılı metinler kendi aralarında temel kitaplar, ezoterik (gizli) özelliğe sahip metinler, divan, şerh ve tefsirler, astrolojik metinler ve büyü ve sihir yazmaları şeklinde çeşitli gruplara ayrılabilir.
Ginza
İki ana kısma (Sağ Ginza ve Sol Ginza) ayrılır.
“Hazine” anlamına gelen Ginza yaklaşık 600 sayfadan oluşur.
Adem ‘in Kitabı diye de adlandırılan bu kutsal kitap, çeşitli dualar teoloji, mitoloji, ölüm ve ölüm sonrası hayat ve benzeri konuları ihtiva eder.
Daşia d Yahya (Yahya’nın Öğretileri)
Büyük ölçüde Yahya’yı, onun hayatı ve öğretilerini konu alır.
Kolasta (Koleksiyon ya da Övgü) ise gusül, ayinl yemekleri ve benzeri ibadetlerle ilgili dua ve uygulamaları içerir.
Sır Metinler
Sır metinleri çeşitli dönemlerde hastalık, kara büyü, sihir, bela, afet ve benzeri kötülüklere karşı çanak, çömlek gibi eşyalar üzerine ya da metal veya papirüs sayfalara yazılan kısa muskalar ve sihir metinleridir.
Ruhban Sınıfının Kutsal Kitapları
Aif Trisar Şualia (Bin oniki Soru)
Alma Rişaia Rabba (Büyük İlk Alem)l
Alma Rişaia Zuta (Küçük İlk Alem)
İlahiyat konularıyla çeşitli mitolojik tasavvurlar yer alır.
Yalnızca rahipler ve rahip adaylarınca kullanılmasına izin verilen gizemli kitaplardır.
Divan, şerh ve tefsirler çeşitli konularla müstakil olarak ilgilenen kitaplardır.
Tanrı Tasavvurları
Sabiilerin tanrı tasavvurlarının temelinde gnostik bir düalizm mevcuttur.
Bu dualizme göre bir tarafta ışık ve nur alemi, diğer tarafta ise karanlık alemi bulunur.
Işık aleminin başında “Yüce Hayat”, “Kudretli Ruh” ve “Yüceliğin Efendisi” gibi isimler de verilen Malka d Nhura (Işık Kralı) bulunur.
Malka d Nhura, en üstün niteliklerle mücehhez ve bütün eksikliklerden münezzeh olan yüce varlıktır.
Işık Alemi
Işık aleminde yüce varlık Malka d Nhura’nın etrafında sayısızl nurani varlık bulunur. Uthria (zenginler) ve Malkia (krallar) diye adlandırılan bu varlıklar Malka d Nhura’yı takdis ve tesbih ederler.
Bu âlemin varlıkları kötülükten tamamıyla münezzehtirler. Bu âlem yokluk, eksiklik, fanilik ve yanlışlık gibi sıfatlardan da tamamıyla uzaktır.
Kutsal kitaplarda, kuzey yönünde olduğuna inanılan Işık âleminin düzen, varlık ve verimliliği sembolize eden Hayat (Hiia) prensibinden oluştuğu ifade edilir.
Karanlık Alemi
Karanlık alemi yokluk, eksiklik ve düzensizliği sembolize eden kaos ya da Kara Su’dan oluşmuştur.
Güneyde olduğuna inanılan bu alemin başında zaman zaman Ur ya da “Büyük Canavar” diye de adlandırılan Malka d Hşuka (Karanlık Kralı) bulunur.
Malka d Hşuka, karanlık alemindeki sayısız kötü varlığın yaratıcısı ve yayıcısı olarak nitelenir. Birçok olağanüstü nitelik ve güçlere sahip olan bu varlık, kötü ve karanlık vasıfların tümüne sahiptir.
Ruha, âlemin ve insanın yaratılışı mitolojisinde kötü varlıkları harekete geçirmesi konusunda Malka d Hşuka’yı kışkırtan bir varlık olarak nitelenir.
Işık âlemiyle karanlık âlemi arasında Yuşamin,Abatur ve Ptahil (maddi alem ve insanın yaratıcısı) gibi figürler de karanlık alemine atılmış varlıklar arasındadır.
Malka d Nhura gibi Malka d Hşuka da ezeli ve ebedidir.
Kainat Tasavvurları
Kainatın ve yeryüzünün oluşumu ile ilgili tasavvurları baştan sona mitolojiyle iç içedir.
Dünyanın yaratılışı olayında yaratıcı güç, yüce Işık Tanrısı değil, düşmüş ışık varlığı olan demiurg Ptahil’dir.
İnsan Tasavvurları
Demiurg Ptahil, hiç olmazsa dünyada kendisine vekalet edecek bir varlık oluşturmak ister ve insanı yaratmayı planlar.
Ceset maddi varlığı itibarıyla kötülük ve karanlığı, ruh ise iyilik ve nurul temsil eder.
Kurtuluş Tasavvurları
Sabiilere göre kurtuluş yalnızca ruh için geçerlidir.
Kurtuluşun tek yolu ilahi kurtarıcı bilgiye sahip olmaktır. Bu bilgi ise kazanılan veya öğrenilen bir bilgi değil, bahşedilen, verilen bir bilgidir.
Ahir Zaman ve Mehdilik
Gökten bir yıldızın okyanusa düşmesi
Yedi denizde kırmızı suların akması
Büyük bir fırtınanın çıkması
Ahir zaman kahramanı ve mehdi Praşai Siva (“son savaşçı” ya da “son kral”) ortaya çıkar ve yeryüzüne kıyamete kadar hakim olur.
Kıyamet Ahiret
Kıyamet ve hesap günü inancı vardır.
Fakat hesap Abatur’un terazisinde yalnızca günahkar ruhlar için yapılacaktır.
Ölen kişi eğer Salihlerden ise cennete (Mşunai Kuşta’ya) gider.
Sabii olmayanlar günahlarından dolayı ebedi cehennem olan Saf Denizine atılırlar.
Temel İbadetleri
En önemli ibadet Vaftiz’dir.
Tigris Nehri’nde her yıl kutsal vaftiz törenleri yapılır.
Masbuta, tamaşa ve rişama şeklinde üç çeşit vaftiz vardır.
Vaftiz ibadet yapmak için, günah işledikten sonra arınmak için ve bayramlar gibi durumlarda yapılır.
Kutsal günlerde tavuk kurban edilir.
İhtida yoktur. Bu yönü ile Yahudiliğe benzer.
İbadetler ve törenler
Masikta en önemli törendir.
Bu törende yemek dağıtılır.
Ölüm sebebiyle yada Rahiplerin ayin için özel isteği ile tertip edilirler.
Bu sayede ölülerin Işık alemine hızla geçtiğine inanılır.
Ayin yemeklerine hazırlık aşamasında güvercin ve koç kurban ederler.
Dini Bayramlar
Panja ya da Parvania denilen Bahar Bayramı en önemli bayramdır.
Beş günlük bayramıdır. Bu bayram, ayın hareketlerine göre hesaplanan Sabii takviminin son ayı ile yeni yılın başlangıcı arasında oluşan beş günlük ara zamanda kutlanır.
Bu süre zarfında duaların kabul olunacağına ve günahların affolunacağına inanılır.
Ayrıca Dihba Rabba, Dihba Hnina ve Dihba Daimana ismli birkaç bayram daha kutlanır.
Ruhbanlık
Toplumda Kast şeklinde bir sınıf ayrımı yoktur.
Fakat Rahipler özel bir yere sahiptir.
Babadan oğula geçmektedir.
Rahip olacak kişi evli olmalıdır.
Mabetler
Mabetlerine Mandi adı verilir.
Kıble kuzeye doğru gelecek şekilde yapılırlar.
Nehir kenarına yapılır. Ve nehirden güney taraftanl gelen bir su mabet içinde bir havuza dolar ve kuzeyden tekrar nehre dökülür.
Buraya ancak rahipler girebilir.
Mabetlere kült kulübesi de denir.
B- ZERDÜŞTLÜK
"Persler, Keyhusrev'in fütuhatından sonra, Babilonya bölgesinden sürülen Yahudilerle karşılaşmışlar ve onların memleketlerine dönmelerine izin vermişlerdir. Bu sayede, bazı Yahudi görüşlerini, Zerdüştiliğin etkisiyle izah mümkün olmaktadır. Ki, sonradan Hıristiyan düşüncesi üzerinde etki yapmış olan bu görüşler şunlardır:
"Tanrı'nın karşısına Şeytan'ı koyan ikicilik (düalizm); meleklere inanma; ölülerin ölmezliği ve sonradan dirilişleri."371
Bilindiği gibi, Zerdüşt; Zerdüştçülük dininin "Peygamber"idir. Tanrısıysa Ahura Mazda'dır. Bu dine, Tanrı'sının adından ötürü "Mazdacılık" (Mazdeizm) adı da verilir. Zerdüşt, Pehlevi dilindeki biçimidir. Yunanlılaşmış biçimiyse Zoroastres'tir. Daha başka biçimleri de vardır.372
Bu adla adlandırılan söz konusu "Peygamber", tarihte gerçekten yaşamış mıdır?
Tartışmalı. Tıpkı Musa gibi, Buda gibi, İsa gibi... Bu konuda değerlendirmelerine önem verilen ve görüşleri genellikle kabul edilen iki uzman araştırmacı ve incelemeciye göre, Zerdüşt, İÖ 660-583 yılları arasında yaşamıştır.373 Bu tarih doğruysa ve Tevrat'ın anlattıklarına da kulak asılacak olursa, Yahudilerin "Babil'deki tutsaklıkları" ve sonra "kurtulup ülkelerine dönüşleri", Zerdüşt'ün yaşadığı zamana rastlamış kabul edilebilir. Böyle olunca da; "kimi Yahudi görüşlerini, Zerdüştçülüğün etkisiyle açıklamak", doğaldır. Ve doğaldır ki, nice "tasarım"lar, düşünceler gibi; Kral Tanrı'nın karşısına Kral Şeytan'ı koyan düşünce de bu dinden yansımıştır Yahudiliğe. Ve dolayısıyla öbürlerine... Yani Hıristiyanlığa ve Müslümanlığa...
Zerdüşt diye birinin tarihte gerçekten yaşamış olup olmadığı, Musa'nın, İsa'nın yaşamış olup olmadıkları gibi "tartışmalı". Ama tıpkı; "Musa'nın, İsa'nın oldukları ileri sürülen ya da onların "din" ve "Şeriat'larını dile getirdikleri savunulan "kutsal kitaplar" gibi, Zerdüşt'ün de "kutsal kitap"ı var: Avesta. Bu "kutsal" kitabın çok önemli bir bölümü de şu adı taşıyor: Vendidad. "Şeytan'a karşı koyma (Şeytan'la savaş)", yada "şeytan karşıtlığının Şeriatı" (Şeytan'a karşı koymanın kuralları) anlamında.
Bu kitap çok önemli. Çünkü, Yahudiliğin de, Hıristiyanlığın da, İslam'ın da "amentü"sünün, yani temel inanç kurallarının ve kimi "Şeriat" kurallarının bu kitaptan alınma olduğu, açık seçik görülmekte: "Tanrı ordular'nı oluşturan "melekler", bu kitapta. Kral Şeytan İblis'in ordular'nı oluşturan "cinler" ve benzerleri bu kitapta. Ölümden sonraki yaşam, "cennet" ve "cehennem" inancı bu kitapta. Dinsel "pislik"ler, "pislenmeler nelerdir ve dinsel "temizlenme"ler nasıl olur; bu kitapta.374
Elimdeki, Fransızca çevirisinin Arapça çevirisidir. Eksiği yok. Ve oldukça kapsamlı.375 Kapağında şöyle deniyor: "Avesta'yı oluşturan kitapların en önemlisi, Vendidad."
Bu kitapta "iki güç" çarpışmakta: Kral Tanrı Ahura Mazda ile Kral Şeytan Ehrimen.
Bu iki Kralın da "ordular"ı bulunmakta. Sayısız sıradan "asker"leri, "erbaş"ları, "subay'ları, "komutan"ları var.
Kral Tanrı Ahura Mazda'nın "ordular"ında "en ileri gelen", yani en büyük "rütbe"li "komutan" altı "melek" bulunur. Bunlar, Kral Tanrı'ya doğrudan bağlıdırlar. Kralın "yardımcı"ları ve "Bakan"ları durumundadırlar. Kral tahtının (Arş'ın) önünde, "buyruk" alır ve yerine getirirler. Bunlar, şunlardır:
- "Vohu-Mano (Behmen)". "İyi düşünce" demek. "Yararlı Hay
vanlar Bakanı"dır bu melek.
- "Asha-Vahisht (Erdibihişt)". "Güzel Erdem" demek. "Ateş Bakanı."
- "Şehriver." "Güzel Krallık" demek. "Madenler Bakanı."
- "Sipendarmidh (Spenta-Aramiti)." "İyi cömertlik" demek. "Yer
yüzü Bakanı."
- "Haur-Vatat (Hurdâd)". "İyi sağlık" demek.
- "Amertat (Murdâd)." "Ölmezlik" (ya da iyi ölmezlik) demek.
Son iki "melek-bakan", birlikte, "su"larla "bitki"lere bakarlar. Ve
bunların, Kur'an'a, değişik "işlev"de, "Harut-Marut" diye geçtikleri görülmekte.376 Bunlar çıktıktan sonra kalan dört melekse, Yahudilikçe, Hıristiyanlıkça ve Müslümanlıkça da kabul edilen dört ünlü melekten başka değiller. Anlaşılan, bu melekleri önce Yahudiler alıp aşırmışlar.377 Sonra da öteki iki din benimsemiş.
Yukarıdaki altı meleğe "ölümsüz kutsal kişilikler" denir. (Ameşas Spantas.)
Bunların dışında ve daha "aşağı rütbe"de olan "melek"ler pek çoktur Kral Tanrı'nın "ordular"ında. Tümüne "Yazata"lar ("Izid"ler) denir.378
Bunlar da "göksel olanlar" ve "yersel olanlar" olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Göksel olanların hepsinin başında en büyük "göksel yazata" sayılan Kral Tanrı Ahura Mazda bulunmakta.
"Yersel" olanlarsa Zerdüşt'ün yönetimindedirler. "Güneş"e, "Ay"a, "yıldız'lara, "hava"ya, "ateş"e ve "su"ya ilişkin işlerle ilgilenirler. Aslında "Güneş", Kral Tanrı Ahura Mazda"yı simgeler. Ötekiler, bundan sonra gelirler.379
"Melekler" içinde, görevleri yalnızca "koruyuculuk" olanlar ("hafaza") da vardır. Çeşitli "işlev"ler üstlenmiş, "grup grup" melekler.380
Nitelikleri, görevleri ne olursa olsun, tüm "melek"ler, Kral tanrı'nın "ordular"ında "savaşçı" olarak bulunurlar ve Kral Şeytan Ehrimen'in "ordular"ıyla "savaşırlar".
Kral Tanrı Ahura Mazda'nın "ordular"ında nasıl "rütbe'ler varsa, Kral Şeytan Ehrimen'inkinde de var. Ahura Mazda'nınkinde "en yüksek rütbeli" birer "Bakan" durumunda "altı melek" mi var? Ehrimen'inkinde de bunların karşılığı olan şeytanlar var.
Bu "yüksek, en yüksek rütbeli" şeytanların üçü, adlarını, Hinduların "tanrı'larının adlarından almaktalar: "İndra", "Serva" ve "Nasatia".381
Burada hemen belirtmek gerek ki, Hint ve İran inançlarında bir karşıtlık göze çarpar: Birinde "iyicil" diye inanılan "güçlere öbüründe "kötücül" diye inanılır. Örneğin Zerdüştçülükte "iyicil" diye nitelenen "Asu-ra"lar, Hindularda birer "kötücül şeytan"dırlar. Hinduların "iyicil" diye inandıkları "div"ler ("dev"ler), Zerdüştçülüğe göre "kötücül"dürler.382 Dinler arasında zaman zaman rastlanır bu tür durumlara.383
Ehrimen'in orduları, "kötücül cinlerden; "div" (dev), "dervec" (darvand), "peri"... adı verilen "kötücül" güçlerden oluşurlar. Ve "aşağı dün-ya"da, "cehennem"de yaşarlar, kralları Ehrimen'le birlikte. "Cehennemin kapısı"nda da bir "dağ" bulunmakta: "Arezûra" dağı 384 Buna karşılık, Kral Tanrı Ahura Mazda, "ordular"ıyla birlikte "yukarı"da, "gökler"dedir!
Ne var ki, Kral Şeytan Ehrimen, bulunduğu yerde kalmak istememekte, Kral Tanrı'nın yerine geçmek için yanıp tutuşmakta.
Kral Tanrı Ahura Mazda bunu bildiği için, sürekli "uyanık" bulunmakta. "Ordular"ını da "uyanık" tutmakta her an. Çünkü kesintisiz olarak "savaş" durumu yaşanmakta.
Burada, hemen Kur'an'dan bir ayeti anımsıyoruz: Fecr Suresi'nin 14. ayeti: "Senin Rabbin gözlem evindedir." Böyle deniyor. Kral Tanrı "gözlem evinde beklemekte", Kral Şeytan İblis ve "ordular"ı eliyle kotarılanları hemen görüp kendi "ordular"ına bildirmekte, gerekli "önlem"leri aldırtmakta. "Cin"ler, "kötü niyet"le, "vahiy çalma" amacıyla "gök"lere mi yöneldiler? Kral Tanrı hemen bildirir ordularındaki meleklere. Melekler de o kötücül cinlerin ardına düşüverir ve onların üzerine, "ateş saçan, delip geçen" nesneler yağdırırlar. Kur'an ayetleri bunları anlatıyor.385 Daha önce de değinilmiş ve bu ayetlere yer verilmişti.386
Kral Tanrı Ahura Mazda ile Kral Şeytan Ehrimen arasındaki savaş da öyle. Savaşan güçlerden her iki kesim de "uyanık".
Zerdüştçülüğün "kutsal" kitaplarından Vendidad'a göre, Kral Tanrı Ahura Mazda'nın gerçekleştirdiği her "yaratış"a, Kral Şeytan Ehrimen bir "yaratış"la karşılık vermekte. Ahura Mazda hep iyileri, "yararlı" olanları yaratırken; Ehrimen de "kötü"leri, "kötülük'leri ve "zararlıları" oluşturup ortaya koymakta.
Vendidad'a şunlar anlatılarak giriliyor:
"Ben Hürmüz'ün (Ahura Mazda'nın) yarattığı güzel ülkelerin ilki; Aras ırmağının suladığı İran'dır."
"Ölüm dolu Ehrimen'se, şu belayı yaratarak buna karşılık verdi: Divlerin (devlerin) yaptığı ırmak yılanı ve kış.
"...Ben Hürmüz'ün yarattığı güzel ülkelerin ikincisi, Sogd'luların yaşadıkları ırmak kıyısı kesimlerdir."
"Ölüm dolu Ehrimen'se şu belayı yaratarak buna karşılık verdi: Hayvancıkları ve bitkileri yok eden çekirge."
"Ben Hürmüz'ün yarattığı güzel ülkelerin üçüncüsü, Merv'dir. Çevresiyle korunaklı olan Merv."
"Ölüm dolu Ehrimen'se şu belayı yaratarak buna karşılık verdi: Olumsuzluk ve sapkınlık."387
Böyle sürüyor bölüm boyunca. Ahura Mazda hangi ülkeleri, yani kentleri yaratmış, Ehrimen neler yaratarak bunlara karşılık vermiş; "bir bir anlatılıyor"!388
Daha sonraki bölümler "soru"lu, "yanıt"lı. Zerdüşt sorar; Hürmüz, yani Ahura Mazda karşılık verir.
İkinci bölümde, "iyilik"çi ve "adalet"çi bir mitolojik hükümdar olan Yima Khshaetra 389 dönemindeki "gelişme"ler anlatılmakta. Şöyle başlanmakta:
Zerdüşt, Hürmüz'e sordu:
"Hürmüz! Ey çok yararlı ruh! Ey tüm gövdeler dünyasını yaratan. Ey kutsal! Ben Zerdüşt'ten önce, sen Hürmüz'ün konuştuğu ilk insan kimdir? Kimdir o ki, sen ona Hürmüz dinini, Zerdüşt dinini öğrettin."
Hürmüz karşılık verdi:
"İyi insan Yima'dır o, ey Zerdüşt. "İyi çoban" Yima. Ben Hürmüz'ün, sen Zerdüşt'ten önce konuştuğu, Hürmüz dinini, Zerdüşt dinini öğrettiği ilk kişi o'dur.
"Ey Zerdüşt! Hürmüz olarak ben ona dedim ki:
"Ey Vivanhat oğlu Yima! Benim şeriatımı (dinimi) öğrenmek ve gereğini üstlenmek (yaymak) ister misin?
"Yima buna şu karşılığı verdi ey Zerdüşt:
'"Ben bu göreve elverişli değilim daha. Şeriat dersini alamam, öğrenemem ve gereğini üstlenemem!'"390
Muhammed de, "ilk vahiy" sırasında, "vahiy meleği"ne buna benzer karşılık verdiğini bildirir. "Hadis"te, kendisine "oku!" dendiği ve kendisinin "okur değilim, okuyamam!" biçiminde karşılık verdiği anlatılır.391 Bu anımsandığında Muhammed'in "ilk vahiy" numarasının kaynaklarından biri beliriyor.
"İyi insan" ve "iyi çoban" Yima, öneriyi geri çevirmiş görünür; ama yine bir görev alır Hürmüz'den:
Bölümde anlatılanlara göre: Hürmüz'ün "yarattıkları"nı "üretip çoğaltma", "koruma-kollama" ve "gerekli önlemleri alma" görevini üstlenir. Bu dönemde daha; ne "kışın amansız soğuğu", "ne yazın" sıcak rüzgârının amansız sıcağı, ne "hastalık" ve ne de "ölüm" var dünyada.
Hürmüz, Yima'ya bir "altın yüzük" bir de "altınla süslemeli kılıç" verir. Ve Yima, bunlarla tüm ülkeye egemen olur.
Ne var ki, her "üç yüz kış"ta bir, Hürmüz'ün "yaratıkları", öylesine çoğalırlar ki, hiçbir yere sığmaz olurlar. Her böyle oluşta, Hürmüz, "iyi çoban Yima'yı uyarıp önlem almasını buyurur. Yima "güney yönünde, Güneşin yolunda, nur (ışık) içinde, altın yüzüğünü ve altınla süslemeli kılıcını" kullanır. Bir yandan da "Yeryüzü Bakanı", "Sipendarmidh" (Spenta-Aramiti) adlı meleğe seslenir, ondan yardım etmesini ve "yeryüzünü genişletmesini" diler. Dilediği gibi olur: Daha önceki genişliğin "üçte bir"i eklenir yeryüzüne. Üç kez böyle olur ve yeryüzü genişletilir.
Aradan bir süre geçince; Hürmüz, Yima'ya bir kez daha "uyan "da bulunur: Bu kez çok önemli bir "tehlike" var: "Öldürücü kışlar" gelecek, canlıları yok edecek ölçüde soğuklar olacak.
Hürmüz, Yima'ya bir "sığınak" ("var") yapmasını buyurur. Sığınağın ölçülerini verir. Hangi tür "seçme insan", "seçme hayvan" ve "seçme bitki" alıp buraya koyacağını açık-seçik bildirir. "İyi çoban" da söyleneni yerine getirir.392
Bu sığınak, "tufan"daki "Nuh'un gemisi"ne benzer bir "kurtarıcı" rolü oynamakta. Aradaki fark, "coğrafya" ve "iklim" farklarından ileri gelmekte yalnızca. "Nuh'un gemisi", azgın "su"lardan; "Yima'nın sığınağı "ysa azgın "soğuk"lardan "kurtarma" işlevinde...393
"Sığınak"ta, her tür gereksinimin karşılığında, "nur" (ışık) bile bulunduğu anlatılır. Buraya Hürmüz'ün "din"ini "sokan" ve yayma çabasında bulunan da bir "kuş"tur: "Karshiptar." "Ruhani Başkan" ise "Urvatatnara" adında bir insan.394
Gelin görün ki, bunlar olurken Kral Şeytan Ehrimen de boş durmaz. Yima'yı ortadan kaldırmaya yönelir. Mitolojiye göre, "şeytan "larından "Dahhâk", bir yolunu bulup o, "iyi çoban"ı öldürür. Bu "bela"nın başına gelmesinde "Yima"nın kendisinin de "suç"u vardır. Çünkü "başarılarına böbürlenmiştir".395
Sözü edilen "Yima", İran mitolojisinde ünlü bir hükümdar olan "Cemşid"dir.396
"Dahhâk" ise (Zohak), yine İran mitolojisinde ünlü, Asurlu bir komutandır. Ancak, ileri gelen bir "şeytan" sayılmıştır.
Yine mitolojiye göre "Dahhâk"ı da "tutsak" alıp "hapseden" ve dolayısıyla "İran"ı kurtaran biri çıkmıştır: "Feridun." "Cemşid"in torunlarından. "Dahhâk"ın o gün bugün, Demavend (Denbavend)397 dağında "hapis"te bulunduğuna ve yanına gidenlere "büyü" öğrettiğine inanılır.398 Kur'an'da, Bakara Suresi'nin 102. ayetinde, "büyü öğretmenleri" olarak sunulan "Harut-Marut" öyküsünün kaynaklarından birinin bu inanç olduğu düşünülür.399
"Dahhâk" eğer "şeytan"sa, nasıl "hapsedilmiş" olabilir?
"Şeytan"ın, "cin"in "hapsedilebileceği"; dahası, bunların "zincirlere vurulabilecekleri", Kur'an'da. da anlatılır. Daha önce de değinilmişti: Sâd Suresi'nin 38. ayetinde "Ve demir halkalarla bağlı öteki şeytanlar" denmesi ve başka yerlerdeki birçok anlatım, Kur'an in da bu savda olduğunu açıkça dile getirir. Buharî ve Müslim'in E's-Sahih'lerinde de yer alan bir "hadis"e göre, "cinlerden bir "ifrit"in, "namaz"nı bozmaya geldiğini anlatan Muhammed; bu "ifrit"i tutup "mescidin direklerinden birine bağlayacağı sırada, düşünüp bundan vazgeçtiğini" açıklar.400 "Mucize"ler anlatılırken bu "hadis" üzerinde ayrıca durulacak.
Bu "ayet" ve "hadis"leri, İran mitolojisindeki ünlü şeytan "Dahhâk" ile birlikte anıp karşılaştırmakta yarar var. "Dahhâk"in bir "şeytan" olduğu halde, "tutulup hapsedildiğine, "zincire vurulmuş olarak zindanda bulundurulduğuma ilişkin mitolojideki inanç göz önünde tutularak değerlendirildiği zaman, Muhammed'in kaynağı açıklık kazanır. Yani "cin"i, "şeytan"ı "bağlama" inancını nereden aldığı ortaya çıkar.
Vendidad, Zerdüştlüğün bu önemli kitabı, yirmi iki bölümden oluşuyor. Hürmüz (Ahura Mazda) ve "ordular"ıyla, Ehrimen ve orduları arasındaki "savaş", bölümlerin kiminde doğrudan, kimindeyse dolaylı olarak anlatılır.
Vendidad'da, dinsel ölçülere göre "iyi" ve "kötü" sayılanların "ruh'lannm öldükten sonra nerelere gideceklerine ilişkin de "açıklamalar" yer almakta:
"Tanrı-Şeytan Krallıklarında İyilerin ve Kötülerin Ruhları Nerelere Giderler?"
Dinsel ölçülere göre "iyi" sayılan kişilerin "ruh"lan "yüce"lere gider. "Güzel", "ışıklı" ve "mutluluk dolu" yerlere. Bir başka deyişle, "cennet'e. "Kötü" sayılan kişilerin "ruh"lanysa "aşağı dünya"ya gider. "Karanlık", "azaplı-işkenceli" yere. Bir başka deyişle, "cehennem"e...
Öteki "kutsal kitaplı" üç dinde olduğu gibi, Zerdüştçülükte de anlatılan bu.
Vendidad'da anlatıldığına göre, "iyi" kişilerin "ruh"ları gövdelerinden ayrıldıktan bir süre sonra "yüksek"lere çıkarlar. "Karşılayıcılar"ı da olur bunların. "Melekler"den karşılayıcıları. Bu "ruh"ları "gök melekleri" karşılar. Sıradan "melek"ler ("yazata"lar) yanında, ileri gelen melekler de bulunur karşılamada. Örneğin, "Yararlı Hayvanlar Bakanı" Behmen de bulunur. "İyi düşünce" demek olan Behmen (Vohu-Mano), "altından taht"ı üzerinde doğrulur ve şöyle seslenir: "Nasıl geldin, ölümlü dünyadan ölümsüz dünyaya hoş geldin ey iyi kişinin ruhu!". Bu ruh, Kral Tanrı Ahura Mazda'nın, ileri gelen (Bakan) altı meleğin önünden, bunların altından tahtlarının karşısından geçerek yücelerdeki "Firdevs Cenneti"ne varır.401
Muhammed de, buradan almış olacak ki, hemen hemen böyle anlatır: Örneğin Uhud "şehitlerinden söz ederken şöyle demekte:
"Sizin kardeşleriniz Uhud'da öldürülünce, Allah onların ruhlarını yeşil kuşların içine yerleştirdi. Bu kuşlar cennet ırmaklarından, cennet'teki meyvelerden yiyerek uçarlar ve Arş'ın (Tanrı'nın tahtının) gölgesinde altından kandiller üzerine konarlar...402 Bu "hadis", Müslümanlarca "en sağlam" kabul edilen hadis kitaplarından biri olan, Ahmed İbn Hanbel'in El Müsned'inde; yer alıyor.
Bir başka "hadis"inde de Muhammed'in şöyle dediği bildirilir:
"İnanır bir kimsenin ruhu, gövdesinden ayrıldığında, yücelerde iki melek onu karşılar. Ve gök halkı, o ruh için şöyle der: 'Dünya yönünden gelen temiz bir ruhtur bu. Allah'ın iyiliği (selam) sana ve senin değerlendirdiğin gövdene ey ruh!' Bu ruh, sonra güçlü ve Yüce Olan Allah'a götürülür.. ."403
Buna benzer "hadis"ler çok.404
Kur'an'da da "cennet ehli"nin, "selam size!" denerek karşılandığı anlatılır. Örneğin Zümer Suresi'nin 73. ayetinde şunlar anlatılmakta:
"Rabblerine karşı gelmekten sakınanlar, topluca cennete götürülürler. Oraya varıp da cennetin kapıları açıldığında, bekçileri (melekler), şöyle der onlara: 'Selam size! Hoş geldiniz! Ölümsüzler olarak girin şimdi buraya!'"
Vendidad, "kötü" kişilerin "ruh"lannın gidecekleri yerden de söz eder: "Baştan başa karanlık olan aşağı dünyanın çukurları". "Kötücül Cin'lerin, "şeytan"ların bulundukları "azap ülkesi". Yani "cehennem".405 Vendidad'dan ve içerdiklerinden daha çok söz etmeye yerimiz elverişli değil. Ancak şunu bir daha belirtmekte yarar görüyorum: "Tanrı ve şeytan krallıkları" üstüne, bilinen "kutsal kitaplar"da yer alan uydurmaları, kaynaklarıyla görüp iyi kavrayabilmek için Zerdüştçülüğü ve özellikle önemli kutsal kitaplarından Vendidad'ı gözden geçirmek şart. Anlatılanlar, çok iyi incelenmeli, karşılaştırmalar yapılmalı. Bu olmadıkça, Yahudiliğin, Hıristiyanlığın ve İslam'ın "amentü"sündeki "inanç öğeleri' ve bu öğelerin çok önemli bir kaynağı kavranamaz.
Bir de şunu yinelemek gerek: İyibir inceleme ve karşılaştırma"
sonucu, Zerdüştçülükte de, öteki üç dinde de yer alan
"vazgeçilmez inanç temelleri"nin başkaynağı, gözden
kaçmıyor: Güneş Kültü,"Ay Kültü" ve bunları da içeren
sabiilik. Çok büyük bir ırmaktır bu ana kaynak.En ilkel
dönemlerin ilkel inançlarını da taşıyıp getiren bir kaynak.
Bu kaynak, çok eski çağlardan taşıyıp getirdiği mikroplu inanç
sularını, bilinen "kutsal kitaplara" boşaltmıştır. Bunlar arasında
Tevrat var, İncil var, Kur'an var.
Bunu bir de "ad"ların, sözcüklerin diliyle algılayalım.
TANRI-ŞEYTAN KRALLIKLARI İÇİN ANLATILANLAR, ADLARIN VE SÖZCÜKLERİN DİLİ
"Ahura Mazda": Anlamında "gök" anlamını bulanlar var.406 Clement Muart ise, "Ahura Mazda"mn, "Güneş Tanrısı "nın ta kendisi olduğunu yazar.407
"Hürmüz" (Ahura Mazda): Romalıların etkisiyle "Hermes"ten alındığını ileri sürenler var.408 "Gece"yle "gündüz"ü, "uyku"yla, "uyanıklık"ı, "ölüm"le "yaşam"ı meydana getiren iş ve davranışların, mitolojideki simgesi sayılır. Romalılar bu Tann'ya "Merkür" derler.409
"Mithra": Kutsal kitap Vendidad'da, bu Tanrı, "geniş tarım alanlarının efendisi" diye nitelenir ve bu "efendi"yi çağırarak işinde, uğraşında bulunan bir tarımcıdan övgüyle söz edilir.410 Birçok inceleyici, bu arada Felicien Challaye, şu bilgiyi aktarmakta: "Hindulara ve İranlılara özgü bir Güneş Tanrısı olan Mitra ya da Mithra, ışık ve hak tanrısıdır."411 Bir "Mihtra dini" vardı. Ve Hıristiyanlığın bu dinden çok şey aldığı saptanmıştır.
"Zerdüşt": Cemil Sena, Filozoflar Ansiklopedisinde şöyle der: "... Bu adın aslı, Sanskritçedeki Zuryastara'dır ki, bu, 'güneş tapımı olan' demektir."412
"Cemşid" (Yima): Zerdüştçülük inancında önemli bir ad. "Yima" adıyla da geçer. Vendidad'da "Yima"dan nasıl söz edildiği yukarıda görülmüştü. "Cemşid", "Cem" ve "Şid" sözcüklerinden oluşuyor. "Cem", "ulu hükümdar" demek. "Şid"se "Pehlevi" dilinde "ışık" anlamındadır. Cemşid adlı efsane hükümdarı, Güneş oğlak burcuna girdiği zaman, kendisine bir taht kurulmasını buyurur; kendisi de, başına mücevherler takarak otururmuş. Ve Güneş, bu görkemli taht ve hükümdar üzerine doğarmış. Böyle inanıldığı için, söz konusu hükümdara "Cemşid" adı verilegelmiş.413
"Tichtrya": Ahura Mazda, Zerdüşt'e; ona sığınıp onun aracılığıyla dilekte bulunmasını öğütler.414 "Merkür"dür o.415 Ünlü doğubilimci Prof. Dr. Philip K. Hitti, onun, Nabatlılarda "Güneş Tanrısı" olduğunu belirtir Ve adını da şu biçimiyle yazar: "Dusares" (=Du şara=Zuşşara). Hitti'nin anlattığına göre Nabatlılann Tanrıları arasında önemli bir yeri olan bu Güneş Tanrısı için dörtgen tapınak yapılmış ve tapınılagelmiştir.416 "Tüm öteki "Güneş Tanrısı" tapınaklarında olduğu gibi...
Bu "yıldız", Kur'an'da. "Necm (Yıldız) Suresi"nin 49. ayetinde "Şi'râ" diye geçer- Ve bu ayette, Kur'an'ın Tanrısı için, "O, Şi'râ'nın da efendisidir (Habbi)" denir. Kur'an'daki, söz konusu "yıldız"a ad olarak verilen "Şi'râ" sözcüğünün Arapça olmadığı kanıtlanmıştır.417 Phlutarque, "Şi'râ" ile Tichtriya" denen yıldızın aynı "yıldız" olduğunu yazar ve "Sirius" diye gösterir.4'8 C. Schoy adlı doğubilimci de, İslam Anisklopedisi'nde bunu böyle belirtir-419 Bilindiği gibi, "Sirius" adlı yıldız, "Büyükköpek" adı verilen takım yıldızı içinde bulunan en parlak yıldızdır.420
"Saoka": Hürmüz'ün öğüdüyle, Zerdüşt, "Saoka"ya da sığınır. "Saoka"' "Güneş Tanrısı" Mithra'nın bir elçisi olarak ve "iyilikler için "gökten inen" bir iyicil melektir (iyicil cin).421
Zerdüşt Hürmüz'ün öğüdüyle "güzel gök"e de sığınır.422 Ebur-Reyhani'l-Bîrûnî, Zerdüşt'ten önceki dönemden söz ederken; "Onlar, Zerdüşt'ten önceki zamanlarda, Güneş, Ay, gezegenler ve ilk unsurlara taparlardı"423 der. Zerdüşt'ten sonra da bu "kült"ler, tapınma ve inananlarda çok etkin bir rol oynamışlardır.
Kur'andaki Ad ve Sözcüklerden Bir Dizi
"Rahman": Tanrı'ya "Rahman" denir. Arapça değildir. Celaleddin E'sSüyûtî 1(1445-1505), El ttkân adlı ünlü ve önemli kitabında, "Rahman"ın Arapça olmadığını belirttikten sonra İbranice olduğuna ilişkin görüşler aktarır24 "Rahman", aslında "Süryani"cedir. Ve aslı Rahmono'dur. "Acıyan" anlamında.425 D.B. Macdonal, İslam Ansiklopedisinde, "Peygamberin bu cümleyi (Bismi'r-Rahman cümlesini), Güney Arabistan'dan aldığı sabit gibi görülüyor" demekte.426
"Melekût": Süyûtî'nin "Arapça olmadığını" belirttiği sözcükler arasında. Birçok'larından aktardığı görüşlere göre, "melekût", Nabatça'dır.421 Kimi Arapça sözcüklerdeyse bu sözcüğün "Süryanice" olduğu yazılıdır.428 Anlamına gelince; "Krallık", "gök krallığı", "Tann'rının Krallığı" demektir.
"Melik": "Kral" demek. Kur'an'da. geçen, ama Arapça olmayan sözcüklerden. Süryani dilindeki biçimi: "Melko". Bu sözcük de Kral anlamında.429 Bundan, "melik" sözcüğünün Süryanice'den geldiği anlaşılıyor.
"Melek": Bu sözcük de Arapça değildir. Süryanice biçimi "melaho"dur. "Melek" ve "melaho" aynı anlamdalar.430
"İli": Arapça değildir. Nabatça olduğunu söyleyenler var. Süyûtî, bunu ve "Tann'rının adlarından olduğu"na ilişkin görüşü benimseyerek aktarır.431 Kimi Kur'an yorumcuları da görüşlerini şöyle açıklarlar: "'İH' sözcüğü, İbranicedeki 'il' sözcüğünün Arapçalaştrnlmışıdır. 'İl'se, 'Tanrı' demektir."432
"İl"="İyl"="El" (El wer): "Cebrail", "Mikail" (Cebrael, Mikael)... gibi adlardaki "il", ya da "iyl"= "el"dir. Arapça değildir. Ken'an'ca ve İbranice'dir. "Tanrı" adlarındandır ve Ken'an (Fenike) Tanrılarının "en önemlisi"nin adıdır. "Ugarit yazıtlarında bu Tann'nm adı yer almakta ve "Gök Tanrısı" olarak tanıtıldığı görülmekte. Bu "erkek" Tanrı'ya, karısı "Asherah'la birlikte rastlanmakta433 Eski Şam (Dımeşk) hükümdarlarından ve Tevrat'ta da kendisinden söz edilen434 bir hükümdann adı, "Ha-zail'dir (Hazael). (İÖ yaklaşık 905 dolaylan.) "Hazail", "İl (Tanrı) gördü" anlamındadır.435 Yahudi peygamberlerinden birinin adının "Daniel" (Danyal) olduğunu biliyorsunuz. Bu adın anlamı da şu: "El (=İl=Tann) hükmetti."436 Sonunda "il"="el" olan, yani Ken'anlılann bu adlı tanrılarıyla ilişkisi var gösterilen daha nice adlara rastlanır. "El"in (İl'in) kulu", "El'in bağışı" anlamına gelen adlar da var.437 "Kutsal kitaplar"ın "Tanrı"sını mayalayan "El=il", kaynaklandığı ilkellerin "mana"sıyla da eşdeğerde.
"Cebrail": Tevrat ve İncil'de de adı geçen438 ünlü "melek". Arapça değildir. "Tann'nın kulu" anlamında.439 Ne var ki, bu ad, meleği, başka "tanrı"yla değil; Ken'anlıların ünlü tanrısı "EV'le (İl'le) ilişkili göstermekte!
"Mikail" (=Mikael=Mişael): Tevrat'ın Daniel bölümünde: "Yahudi oğullarından" ileri gelen bir kişi (1:16) ve "Birinci Başkanlardan biri" (10:13, 21) olarak tanıtılır. İncil'deyse kendisine bağlı "melek"lerini toplayıp Kral Şeytan ve yandaşlarıyla "savaşır" gösterilir. "Ve Başmelek Mikael, İblis'e karşı çıkıp..." (Yahuda, 9), "gökte savaş oldu. Mikael ve melekleri, Ejderle savaşmak için çıktılar. Ejder ve melekleri (kötücül cinler) ile savaştılar" gibi anlatımlar göze çarpar. (Vahiy, 12:7) Burada sözü edilen "Ejder" (Ejderha), bir masal canavarıdır. Zerdüştçülükten alındığı belli. Bu canavardan söz edilirken şöyle denir İncil'de,: "Ve işte yedi başı, on boynuzu ve başları üzerinde yedi tacı olan büyük, kızıl bir ejder..." (Vahiy, 12:3.) İşte "Mikail", kral şeytan İblis'in yandaşı olan bu "canavar"la da savaşıyor! Ancak kimin adına? "Tevrat"ın, "İncil'in (dolayısıyla Kur'an'ın) Tanrı'sı adına" desek, sonundaki "el" (il) buna engel olmaz mı?!
Prof. Dr. Philip K. Hitti, "Mikael"in, aslında, Ken'an (Fenike) Tanrılarından birinin adı olduğunu yazar.'*40
Yahudilik'te, Hıristiyanlık'ta ve İslam'da önemli sayılan dört melekten yalnızca bu ikisi Kur'an'da geçer ve Muhammed bu iki meleği, "kendi Vezirleri" olarak niteler.441
"İblis": Kral şeytan. Arapça değildir. Kur'an'da. da "Arapça olmayan" (a'cemî) sözcüklerin okunuş kuralına göre okunur.442 Şeytanın "özel ad"ı olarak yer alır. Rumca olabileceğini söyleyenler var.443 Bir kitapta şunlar yazılı: "İblis" adı, Yunanca diabolos sözcüğünden alınmıştır. Ve 'sahte', 'ithama', 'tahrif edici', 'iftiracı' demekir."444
"Şeytan": Arapça değildir. İbranice'deki "satan"445 ya da "haşatan"446 sözcüklerinden bozmadır. "Ulu Yahudi" Musa İbn Meymun (1135-1204), şunları yazmakta:
'"Satan” (şeytan), 'satah'tan gelmedir. 'Satah'sa, 'sakınma', 'bir yerden sakınarak, saparak geçme' anlamını dile getirir. 'Sen ondan sakın, yanından geçme, onun yanından, sap, öyle geç!' (Tevrat, Süleyman'ın Meselleri, 4:15) ayetinde de bu anlamda kullanılmıştır. Yani 'satan'
(şeytan) sözcüğünün kökünde, 'geçip gitme' anlamı var. 'Satan'a (şeytana), şunun için 'satan' denmiştir: "O, kuşkusuz kişiyi doğru yoldan alıp götürüyor, sapkınlığın yoluna düşürüyor."447
"Tâğût": Arapça değildir. "Sapkınlık" anlamında.448 "Şeytan" için de söylenir.449 Süryanicedeki, yine "sapkınlık" anlamına gelen "togyuto" sözcüğünden bozma.450 Süyûtî'yse "tâğût'un "Habeşçe" olduğunu ve "kâhin" anlamına geldiğini yazar.451 Kur'an'daysa "şeytan" anlamında kullanıldığı anlaşılıyor.452
"Cibt": Arapça değildir. Kur'an'da, "tâğûf'la birlikte geçer.453 Süyûtî, İbn Abbas'ın ve İkrime'nin, "Cibt, Habeşçe 'şeytan'ın adıdır" dediklerini aktarır.454
Yukarıdaki birkaç sözcükten de açıkça anlaşılıyor ki; Muhammed, "Tanrı"sını nasıl yabancı toplumlardan almışsa, "şeytan"larını da (şeytan anlamına gelen sözcükleri) oradan buradan toplamış! Bu sözcüklerin toplanabildiği yer ve ortamın özelliğini de unutmamak gerekir kuşkusuz. Muhammed bir de tutup bunları "Arapça" diye Kur'an'a koymuş!
"Adem": Şu "Adem baba"mız Arapça değildir. Kur'an'da, Arapça olmayan ("a'cemî) sözcüklere özgü kurallara göre okunur.455 Bu ad, Tevrat'ta ve İncil'de de geçer.456 Süryanicedeki, aynı anlama gelen "Odom" sözcüğünden bozma olsa gerek.457
"Havva": "Adem'in karısı. Arapça değildir. Tevrat'ın Tekvin bölümünde, 3. babının, 20. ayetinde şöyle dendiği görülür: "Ve Adem, karısının adını Havva koydu. Çünkü o, bütün yaşayanların anası oldu." Tevrat'ın bu anlatışına göre; Havva, "hayat" ya da "hayatı olan" anlamında. Yunanca "gençlik" demek olan "Hebe" de, kimi yazarlarca "Havva" niteliğinde gösterilir. Hitit Tanrıçası "Hepa" da öyle. Bu görüşü yansıtan bir mitoloji yazarının şöyle dediği görülmekte: "Hebe, Hitit yazıtlarında Hepa, Hepat ya da Hepatu diye adlandırılan büyük Güneş Tanrıça Arin-na'nın Yunancalaştırılmış adı olsa gerek. Hitit yazıtlarında, bu Tanrıçaya, 'sedir ağaçlarının ülkesinde' tapıldığı belirtilir. Sedir ağaçlarının ülkesi, Lübnan, Filistin'dir.
Hepa=Hebe ise, Tevrat'ta ilk insanın, yani Adem'in eşi ve bütün insanların anası olarak gösterilen Havva'nın ta kendisidir..."458 Bununla birlikte "Havva"nın, Süryanicedeki, aynı anlama gelen "Havo" olduğu söylenebilir.459
"Sıra": Çok önemli bir sözcüktür. "Yol" anlamında. Arapça değildir. Süyûtî bu sözcüğün "Rumca" olduğunu anlatır.460 Arapça sözcüklerde de "Yunanca" olduğu açıkça yazılıdır.461
"Salat": "Namaz" ve "dua" anlamlarında kullanılır. Arapça değildir. A.J. Wensinck, "Salat sözcüğüne, görünüşe göre Kur'an'dan önceki eserlerde rastlanmaz" der.462 Ama "Kur'an'dan önceki eserler"den neyi amaçladığını belirtmez. Bununla birlikte şunları da yazar:
"Bu şekil imla... yalnızca Amini dilinde pek sık rastlanan 'ât' (veya öt) ile sonlanan sözcüklerin sonlarında görülmektedir. Bundan dolayı, 'zekât', 'salat' ve buna benzer sözcüklerin imlasında bir Arami etkisinin kendisini gösterdiği görüşü, gözden uzak tutulmamalıdır..." (Kimini Türkçeleştirdim-T.D.)463
Demek ki, yazarın burada üzerinde durduğu nokta, sözcüğün "imlası". Öyleyse "Salat sözcüğüne, görünüşe göre, Kur'an'dan önceki eserlerde rastlanmaz" tümcesinde bir çeviri yanlışı olsa gerek. Tümce şöyle olmalı: "Salat sözcüğüne, bu imla biçimiyle, Kur'an'dan önceki eserlerde rastlanmaz."
"Aramice Selötâ sözcüğünün türevli oluşu çok açıktır. Kökü olan 's-1', Arami dilinde 'katmak, bükmek ve germek' anlamına gelir. 'Selötâ1 bir mastardır... Çeşitli Arami lehçelerinde, namaz gibi, ayin şeklindeki dua anlamında da kullanılmıştır..." (Kimi sözcükler Türkçeleştirilmişir-T.D.)464
Aramilerle aynı dili paylaşan Süryanilerde de bir "Slutho" sözcüğü vardır ve bu sözcük de "namaz" anlamına gelir.465
Bu durumda, Kur'an'daki "namaz" ya da "ayin biçiminde dua" anlamına gelen "salat" sözcüğünün, "Arami", "Süryani" dilinden biraz değiştirilerek alındığı belli olmuyor mu?
Daha önce belirtilmişti ki, "Arami", "Süryani" toplumlarında, "Sa-biîlik" dini geçerliydi. Ve "Sabiîlik"te de "namaz", "oruç" gibi "ibadetler vardı.466
"Sovm": Bilindiği gibi, "oruç" demek. Arapça değildir. Süryanice'deki, aynı anlama gelen "savmo" sözcüğünden bozma olduğu anlaşılıyor.467
"Sicil": "Çeşitli belgelerin yer aldığı, yazıldığı kitap, dosya, kütük". Arapça değildir. Süyûtfnin aktarmasına göre, İbn Abbas, bu sözcüğün "Habeşçe" olduğunu söylerken, başkaları da "Farisî" (Farsça) olduğunu ileri sürerler.468
"Kitap" (kitab): "İçinde yazı bulunan". Çoğulu "kütüp" (kütüb). "Sicil"le birlikte de kullanıldığı görülür Kur'an'da. Daha çok "kutsal yazı"ların bulunduğu "kitap" ve "kitaplar" anlatılır. Arapça değildir. "Kitab"ın, Süryanicedeki, aynı anlama gelen "ktobo" sözcüğünden bozma olduğu anlaşılıyor.469
"Esfâr": "Kitaplar", özellikle de "kutsal kitaplar" anlamında. Arapça değildir. Süyûtî'nin aktarmasına göre, kimi incelemeci bu sözcüğün, "Süryanice"; kimiyse, "Nabatice" olduğunu söyler.470 Bu sözcüğün tekili "sifr"dir. Süryanicede, "kitapçık" (broşür) anlamına gelen "sifro" sözcüğünden bozmadır.471
"Fur'kan": Kur'an'da, "Musa ve Harun'a Fur'kan verildiği" bildirilir.472 "Kur'an'ın fur'kan olarak indirildiği" açıklanır.473 Buralarda "kutsal yazı"lann, "kutsal bildiri'lerin anlatılmak istendiği belli oluyor. "Fur'kan"ın, "fark", "tefrik" sözcükleriyle ilişkili gösterilmek istendiği, kimi Müslüman Kur'an yorumcularınca "iyi ile kötüyü ayırt edici, yanlış ve doğruyu seçmeye yarayan" anlamı verildiği, kimi doğubilimcilerin bile bu anlamı önemser gibi göründükleri görülmekte.474 Ama gerçek olan şu: "Fur'kan" sözcüğü, "kurtuluş, esenlik" ("selamet") anlamındadır.475 "Kur'an" ve öteki "kutsal bildiriler" için kullanıldığı yerlerde bile bu anlam var. Süryanicedeki "furkono" sözcüğü de aynı anlama (kurtuluş, esenlik anlamına) gelmekte. Demek ki, "fur'kan", Arapça değildir. "Furkono" sözcüğünden bozmadır.476
"Fur'kan"ın Süryanicedeki sözcük gibi, "kurtuluş, esenlik" anlamına geldiği, Enfâl Suresi'nin 41. ayetinde şöyle denmesinden de açıkça belli olmuyor mu?
"Eğer Allah'a ve iki (savaşçı) topluluğun karşılaştığı gün (Bedir Savaşında), kulumuza indirdiğimiz "fur"kan'a (sağladığımız kurtuluşa, esenliğe) inanıyorsanız, elde ettiğiniz ganimetin beşte birinin; Allah'ın, Peygamberin, onun yakınlarının, öksüzlerin, düşkünlerin ve yolcuların olduğunu kabul edin..."
"Kur'an": Kur'an'da., bu kitabın kapsamının "Arapça" olduğu sık sık bildirilir.477 Oysa "Kur'an"ın kendi adı bile Arapça değildir.
Konunun uzmanlarından sayılagelen ünlü doğubilimci F. Buhl, "Kur'an" için, "Nereden geldiği ve ilk anlamı kuşkulu" diyor.478 Bununla birlikte, Schwally, Wellhausen ve Horovitz gibi ciddi doğubilimci incelemecilerin, "Kur'an" sözcüğünde "okuma" ya da "okunan" anlamına gelen "keryani", "kiryani" sözcüğünü gördüklerini, o nedenle, bu sözcüğün "Süryani" ya da "İbrani" dillerinden alındığını söylemek gerektiğini belirttiklerini ve "Kur'an" sözcüğünün kökü olarak düşünülen "kara'a" sözcüğünün bile "Arapça olmadığını ortaya koyduklarını" yazıyor.479 "Kıraat" gibi, Süryanicedeki "kıryono" da, "okuma" anlamına gelir.480 Ve dahası: Alak Suresi'nin "ilk vahiy" sayılan ayetlerindeki "ik'ra"' sözcüğü gibi, hemen hemen aynı biçimde kullanılan, Süryanicedeki "ik'ri" sözcüğü de "oku!" anlamına gelmekte.481 Buna göre; şu bizim "Peygamber Muhammed", Süryanilerden [...] bir Süryanice sözcükle başlamış "Peygamberliğe"!
"Sure": Kur'an'ın bölümlerinden her biri. Arapça değildir. F. Buhl, "bu sözcüğün kökenini göstermek için yapılan denemelere karşın, nereden geldiğini bilmiyoruz" diyor. Ve, "Nöldeke, bu sözcüğün yeni-İbrani 'sûra' (sıra) olduğunu kabul etmek ister. Fakat 'satır' anlamında açıklansa bile, bu açıklama, sözcüğün ilk anlamına götürmez" biçimindeki görüşleriyle sürdürüyor konuyu. Bu arada, "Su-re"nin, Süryanicedeki "surta" (yarı satır, yazı parçası) sözcüğünden türemiş olabileceğini düşünen bir "öneri"ye de yer veriyor. Ama, surelerdeki "Tanrısal bildiri "lerin "parça parça geldiği" yolundaki inanca dayamak koşuluyla böyle bir önerinin kabul edilebileceğini öne sürüyor.482 Yani "Surelerdeki bildirilerin 'parça parça' geldikleri savı göz önünde tutulursa, "sure" sözcüğünün, Süryanicedeki 'yarısatır, yazı parçası' anlamına gelen 'surta' sözcüğünden türetildiği düşünülebilir" demek istiyor. Sonuç: "Sure" sözcüğü, "İbranice"den de, "Süryanice"den de gelmiş olabilir.
"Kırtas": "Papirüs", "parşömen" ve "paçavra"dan yapılan, "kutsal yazı"lann da yazılı bulunduğu nesne, "kâğıt" anlamında. Çoğulu "ka-ratis". Kur'an'da. "tekil" olarak da, çoğul olarak da geçer.483 Süyûtî, bu sözcüğün de Arapça olmadığını belirtir.484 Konunun inceleyicilerinden Adolf Grohmann, "Yunanca" olduğunu ve İspanyolcaya "alcartaz", Portekizceye de "cartaz" biçiminde geçtiğini yazar.485
Kur'an'da., "kutsal kitap"ları, "kutsal bildiri'leri ve bunların yazılı bulunduğu nesneleri anlatan sözcüklerin Arapça olmaması, tümüne yakın bir çoğunluğun İbrani, Arami-Süryani ve kiminin Yunan, kiminin İran kökenli oluşu çok düşündürücüdür. Bu durum, hem kaynağı yansıtır, hem de, "Arap Muhammed"in, "Arap toplumu"na "Tan-rı'dan bildiriler"i nasıl sunduğunu ortaya koyar.
"Cennet": Ölümden sonra kavuşulabileceği ileri sürülerek yutturulan uydurma yer. "Mutluluklar dünyası" diye sunulduğunu bilirsiniz. İleride, üzerinde genişçe durulacak. Sözcük, "bahçe" anlamında. Arapça değildir. Süryanice olabilir ve Süryanicedeki aynı anlama gelen "gentho" sözcüğünden bozma olduğu düşünülebilir.486
"Cennet'in, Muhammed Suresi'nin 15. ayetinde şöyle özetlendiği görülür:
"Allah'a karşı gelmekten sakınanlara söz verilen cennet şöyledir: Orada su ırmakları var. Suyunun tadı ve kokusu bozuk değil. Süt ırmakları var. Tadı bozulmuş değil. Şarap ırmakları var. İçenlere (doyulmaz bir) tat verir. Bal ırmakları var. Süzme bal. Onlar için her türden meyveler de var aynca. Efendileri (Rabbleri) tarafından da bağışlanma. Bunlara kavuşanların durumu, ateşte sürekli kalacak olanların bağırsaklarını paramparça edecek türden kaynar su içirilenlerin durumu gibi sayılabilir mi?"
Bununla birlikte, Muhammed'in burada sunduğu, eski bir [...]. Benzeri Tevrat 'ta da var. Hem de çeşitli bölümlerinde.487 Örneğin Çıkış bölümünün 3. bap ve 8. ayetinde "Efendi" (Rabb), Yahudilere, "süt" ve "bal" akan (bunlarin ırmaklarının bulunduğu) ülkeyi söz verir. Bu ülkenin de "Ken'an" yöresi (Filistin) olduğunu açıklar. Bu yörelerde "süt" ve "bal" ırmaklan bulunmadığını söylemeye gerek var mı?
"Adn"="Adin"="Eden": "Cennet'in adlarından ya da "kesim"lerinden. Arapça değildir. Kur'an'da hep, "Adn bahçeleri" ("cennâtu Adn") deyimi içinde yer alır.488 Tevrat'ta, da Adem'den söz edilirken şöyle denir: "Ve Rabb (efendi) Allah, doğuya doğru, Aden'de bir bahçe yaptı ve yaptığı adamı (Adem'i) oraya koydu."489
Demek ki, Tevrat'ta, "Aden", bir yer adı olarak geçmekte.
Celaleddin Süyûtî, İbn Abbas'ın, Kur'an'daki "Adn cennetleri"ne, "üzüm bağlan" anlamını verdiğini ve "Adn" sözcüğü için "Süryanicedir" dediğini aktarır. Yine Süyûtî'nin aktarmasına göre, kimi Kur'an yorumcusu, bu sözcüğün "Rumca" olduğunu söyler.490
Ne var ki, "Adn" (Aden) sözcüğünün kökü, daha da eskiye dayanır; "Eski Babil" dilinde "bahçe" anlamına gelen bir "Edinu" sözcüğü var.491 "Aden", bu sözcüğün biraz değişmiş biçimi olabilir.
"Firdevs": Cennetin adlarından, ya da kesimlerinden. Arapça değildir. "Bahçe, bostan" anlamında. Süyûtî'nin aktarmasına göre, Mü-cahid, bu sözcüğün, "Rumca" olduğunu ve "bostan" anlamına geldiğini, Sûddi'yse "Nabatça" olduğunu ve "üzüm bağı" anlamına geldiğini savunur.492
Gerçekte, "Firdevs" sözcüğü, eski Farsçadaki "paradise" sözcüğünün bozmasıdır. Prof. Dr. Philip K. Hitti'ye göre, "duvarlarla çevrili bahçe, bostan" anlamını içeren "paradise", İbranice ve Yunanca yoluyla Aramilere geçmiş ve dönüştüğü "Firdevs" biçimi de Aramice yoluyla gelmiştir.493 Buna göre, "Arami", "Süryani" yoluyla Kur'an'a geçtiği söylenebilir. Süryanicedeki "Firdeyso"sözcüğü de, "bahçe" anlamındadır.494
Konuyu inceleyenlerden D.B. Macdonald, "Firdevs" sözcüğünde, Avesta'da yer alan kökündeki anlamın hiç değişmeden kalmış olmasını ilgi çekici buluyor.495 Prof. Dr. Philip K. Hitti ise, "Firdevs" sözcüğünde iki aşama bulunduğunu, birinci aşamasında "duvarlarla çevrili bahçe, bostan" anlamını içerdiğini, "aslı"nın anlamının bu olduğunu, ama ikinci aşamasında "ileri gelen göksel güçler"in, (yani Tanrı ve saray erkânının) "bulundukları yer" anlamına gelmeye başladığını belirtir.496
Gerçekten de Muhammed'in, "Firdevs "ten söz ederken şunları söylediği bildirilir:
"Tanrı'dan istediğiniz zaman, Firdevs'i isteyin. Çünkü cennetin ortasıdır o. En yüksek yeridir. Onun üstündeyse Rahman'ın (Kral Tanrı'nın) Arş'ı (sarayı, tahtı) bulunur. Cennetin ırmakları da oradan akar."497
"Firdevs, Rahman'ın makamının bulunduğu kesimdir. Irmakları ağaçlan vardır."
"...Firdevs'te olanlar, Arş'ın (Tanrı'nın tahtının) gıcırtısını işitirler.498
"Firdevs", Zerdüştçülükte de Kral Tanrı'nın "makam"ının bulunduğu kesimdir. Bu dinin "kutsal kitap"ı Avesta'ya, Avesta'nın en önemli bölümü olan Vendidad'a göre: Kral Tanrı "Hürmüz" ="Ahura Mazda", yardımcısı durumundaki "melek"leri ve öteki "saray erkânı'yla birlikte, "Firdevs"in görkemli yöresinde yer alıyor.499 Demek ki, kaynak; "Zerdüştçülük". "Firdevs" sözcüğünün "aslı"nın bu dinin "kutsal kitap"ında bulunuyor olması da bunu göstermez mi? "Firdevs", bu dinden, doğrudan da alınmış olabilir, dolaylı yoldan da...
Kur'an'da, "cennet"te giyileceği bildirilen giysiler de "Arapça olmayan" sözcüklerle anlatılır:
Cennettekilerin, birtakım kumaşlardan giysiler giyecekleri anlatılır: "Sündüs" olacak! "Sündüs", Süyûtî'nin aktarmasına göre "Farsça" ya da "Hint" dolaylarında (eskiden) kullanılan bir sözcük.500 "İpekli türünden ince bir kumaş"ın adı. (Bir tür atlas) "Istebrak" olacak! "Farsça" bir sözcük.501 "İpekli türünden kalın bir kumaş"ın adı. "Harir" giyecek cen-nettekiler.502 "İpek, ipekli kumaş" anlamında, "Farsça" bir sözcük.503
Cennettekilerin "gümüş" ve "altın" "bilezikler" takacakları da bildirilir.504 "Erkek, kadın herkes takacak"! "Erkek"lerin de "gümüş" ya da "altın" "bilezikler" takarak süslenir olmalarını düşünebiliyor musunuz? Belki siz yadırgarsınız ama, Muhammed düşünmüş "cennettekiler" için!
Ve cennettekiler, giysilerini giyip süslendikten, takacaklarını da taktıktan sonra "erike"lere oturacaklar.505 Kur'an'da bu sözcük çoğul olarak ("erâik") kullanılır. Sözcük, Arapça değil, Süyûtî'nin aktarmasına göre "Habeşçe" bir çeşit "taht", özellikle de "Kral tahtı" anlamında bir sözcük.
Cennette "içileceği" bildirilen şeyler anlatılırken de daha çok "Arapça olmayan" sözcükler seçilmiş:
İçilecek şeylere "kâfur" katilmiş olacak!506 "Kâfur": "Hindistan'da yetişen bir ağaçtan elde edilme, ak, sert kokulu bir madde."507 Süyûtî'nin de aktardığı gibi, "Farsça" bir sözcük.508
İçilecek şeylere "zencebil" (zencefil) katılmış olacak.509 "Zencebil", "Güzel kokulu bir bitki".510 Celaleddin Süyûtînin aktardığı incelemeciler, bu sözcüğün "Farsça" olduğunda görüşbirliği etmekteler.511
İçilecek şeylere, "sonunda kokusu" duyulacak türden "misk" katılacak.512 "Misk", "Özellikle Türkistan ve Tibet dolaylarında bir tür ceylanın erkeğinin karın derisi altındaki bir bezden çıkarılan güzel kokulu madde."513 Farsçadaki kökü: "Müşk".514 Süyûtî'nin aktarmasına göre de, "misk" sözcüğü "Farsça"dır.515
Anlaşılan "Cennet'te "içilecek şeyler" hep "kokulu" olacak!
Bir ayette anlatıldığına göre, cennetteki "pınar'lardan birinin adı, "Selsebil"dir.516 Kimi Kur'an yorumcularının da ileri sürdüklerine göre, bu sözcük, Araplar arasında ilk kez "Kur'an'dan işitilerek" yayılmış.517 "Selsebil"in "içimi kolay tatlı su" anlamında olduğu belirtilir.518 Süyûtî, hangi dilden olduğunu belirtmese de, "Arapça olmadığını" aktarır.519
Kur'an'da, cennetteki (şarap türünden) içkilerin, kimi zaman "ibrik"lerle içileceği açıklanır.520 "İbrik" de "Farsça"dır. Süyûtî de böyle aktarır.521 "İbrik", bilindiği gibi, "su ve sulu şeyler koymaya yarayan kulplu ve emzikli kap"tır. Ve Türkçede de aynen kullanılır.
Cennette, erkeklere "huriler" verileceğinin bildirildiğini bilirsiniz. Bu cennet kızları, sık sık övülür Kur'an'da.. Bir övülüşleri de şöyledir:
"Onlar, birer yakut ve mercan gibidirler."522
"Yakut": Bilindiği gibi "değerli bir taş". Süyûtî'nin aktardığına göre, incelemeciler, bu sözcüğün de "Farsça" olduğu konusunda görüş birliğindedirler.523
"Mercan": "Çoğu kırmızı renkte, ince dal gibi, süs olarak kullanılan bir madde." Bu sözcüğün de "Arapça olmadığı"nı aktarır Celaleddin Süyûtî.524
Cennet kızları, bir de "inci"lere benzetilirler. Aynı benzetme, cennette erkeklerin "hizmetlerinde" bulunsunlar diye verileceği bildirilen "oğlanlar" için de yer alır.525
Görülüyor ki, "cennet'te neler bulunacağı anlatılırken, sözler, "Arapça olmayan", özellikle de "Farsça" olduğu görülen sözcüklerle örülüp donatılmış bulunuyor. "Cennet" düşüncesinin nereden geldiğini oldukça ortaya koyan bir durumdur bu.
"Cehennem": Arapça değildir. Halim Sabit Şibay, İslam Ansiklopedisinin "cehennem" maddesinde şöyle der: "Ahirette, azap yerinin adı. * İbranice 'gehinnom'dan (gihinnam) geldiği söylenmektedir."526 Şunu ekliyor: "Kimi doğubilimciler, bunun, Kudüs'ün yanında eski çağlarda Mo-loch adına yapılan kurbanların yakıldığı kuyunun adından (Hinnom Vadisi) alındığı görüşündedirler. Cihinnam, eski metinlerde bir kelimesine sıfat olarak, 'çok derin' manasında kullanılmaktadır."527 Hayrullah Örs ise Musa ve Yahudilik adlı önemli yapıtında, şunları yazmakta: "Kötülerin gittikleri azap yerinin adı, 'Hinnom oğullan vadisi' anlamına gelen 'Ge bna hinnom' iken, sonraları 'Gehenna' olmuştur. "Gehennd olmuştur. 'Ge bna hinnom', Ken'ânileri