KIRGIZİSTAN DOSYASI
KIRGIZİSTAN CUMHURİYETİ
Ülkenin Özellikleri
Yeri: Kırgızistan Orta Asyada yer alan, Batıda Özbekistan, Kuzeyde Kazakistan, Doğuda Çin Halk Cumhuriyeti ve Güneyde Tacikistanla komşu olan bir ülkedir. Kırgızistanın % 95ini dağlık bölgeler oluşturmaktadır.
Resmi Adı :Kırgız Cumhuriyeti
Bağımsızlık Tarihi :31 Ağustos 1991
Cumhurbaşkanı :
Yüzölçümü :199.900 km²
Nüfus :4.852.400 (1999)
Başkent :Bişkek
Başlıca Şehirler :Oş, Karakol, Tokmok, Calal-Abad, Kara-Balta, Talas
Komşuları :Kazakistan, Çin Halk Cumhuriyeti, Özbekistan, Tacikistan
Din :İslam
Dil :Kırgızca (Devlet Dili), Rusça (Resmi dil olarak anayasal statü verilmiştir.)
Para Birimi :Som
Resmi Tatil Günleri :1 Ocak Yeni Yıl
7 Ocak Yılbaşı
8 Mart Kadınlar Günü
21 Mart Nevruz Bayramı
1 Mayıs İşçi Günü
9 Mayıs Zafer Bayramı
31 Ağustos Bağımsızlık Günü
5 Mayıs Anayasa Günü
Ramazan ve Kurban Bayramı 1 Gün Tatildir.
Tarihçe
Bugün Kırgızistan Cumhuriyetinin bulunduğu bölgede geçtiğimiz yüzyıllarda değişik devletler ve hanlıklar hüküm sürmüş, 20 nci yüzyılın başlarında bölge Sovyetler Birliğinin hükümranlık alanı içine girmiştir.
Kırgızistan, Gorbaçov yönetimi ve Glasnost-Perestorika süreci ile Sovyetler Birliği içinde başlatılan demokratikleşme çabalarının en belirgin olarak görüldüğü Orta Asya Cumhuriyetidir.
Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla birlikte Kırgızistan Sovyet Cumhuriyeti de tarihe karışmış ve Kırgızistan Cumhuriyeti 16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir.
İdari Yapı
Kırgızistanda Parlamento 35 üyeden oluşan bir Yasama Meclisi ve 70 üyeden müteşekkil bir Temsilciler Meclisinden oluşmaktadır. Yasama Meclisi sürekli oturumlar halinde çalışmakta; Temsilciler Meclisi ise senede iki kez toplanmaktadır.
Cumhurbaşkanı Başbakanı atamaktadır. Üst düzey Hükümet yetkililerinin, valilerin ve diğer bölgesel yöneticileri atama yetkisi de Cumhurbaşkanının görev çerçevesinde bulunmaktadır.
Ekim 1990da Parlamento tarafından Cumhurbaşkanı seçilen Askar Akayev, 12 Ekim 1991 tarihinde yapılan ilk doğrudan katılımlı seçimlerde tek aday olarak Cumhurbaşkanı seçilmiştir.
Bağımsızlığını ilan etmesini takiben Kırgızistan Cumhuriyetinin yeni Anayasası 5 Mayıs 1993 tarihinde Parlamentoda oybirliğiyle kabul edilmiştir. Yeni Anayasada, Cumhurbaşkanı yürütmenin başı olma konumundan çıkarak devlet organlarının koordinatörü konumuna gelmiş; önceden Cumhurbaşkanına ait olan pek çok yetki Başbakana devredilmiştir. Ancak, Akayev yürütme gücünün nihai karar mercii niteliğini korumuştur. Anayasa, Cumhurbaşkanına yürütmeyle ilgili olarak kararname çıkartma, hükümet kararnamelerini feshetme ve değişiklikler yapma yetkisi vermiştir.
Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Bölge Ülkeleri İlişkileri ÖİK Raporu Kırgızistan Anayasasına göre, Cumhurbaşkanı iki defadan fazla seçilememektedir. 2000 yılında görevi sona erecek olan Akayev, kendi arzusuyla seçimleri öne alarak ikinci kez 24 Aralık 1995 tarihinde %73.36lık oy oranıyla yeniden Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Seçimlere Akayevin yanı sıra, Meclis eski Başkanı Medetkan Şerimkulov ile Komünist Parti eski Genel Sekreteri Absamat Masaliev katılmışlardır. Özellikle Parlamentodaki bir kesim milletvekilinin girişimi ile, mevcut Anayasaya göre, Akayevin birinci dönemini sürdürmekte olduğu ve 2000 yılında yeniden seçilmesinin Anayasaya aykırı bulunmadığı yolunda bir yasa tasarısı benimsenmiştir. Nitekim, Anayasa Mahkemesi Akayevin yeniden seçilmesinin mümkün olduğu görüşünü vermiştir. Akayev, eskiden Komünist Partisi üst yönetiminde görev almış olan tek Orta Asya lideridir. Kırgızistanda resmen 12 siyasi parti ve çok sayıda siyasi grup ve hareket bulunmaktadır. Eylül 1993te ilk kurultayını düzenleyen Kırgızistan Cumhuriyetçi Halk Partisi, programı itibariyle Cumhurbaşkanı Akayevi desteklemektedir.
Kırgızistan Cumhurbaşkanı Akayev, büyük ekonomik güçlüklere ve bunların halkta yarattığı memnuniyetsizliğe rağmen ülkede saygın konumunu korumaktadır. Siyasi meşruiyetini ortaya koymak için 30 Ocak 1994 tarihinde düzenlediği Referanduma seçmenlerin yüzde %95,9unun katıldığı referandumda, oyların %96,3ünü alması, 1995te yapılan son seçimlerde ise, rakiplerini %73,36lık bir çoğunlukla geride bırakması, Kırgızistan halkının, Akayeve daha radikal bir reform politikası uygulanması yönünde destek verdiği şeklinde yorumlanmıştır. Reformları başlatan ve sürdüren, demokrat ve aydın lider imajını koruyan Akayev, halkın çoğunluğunun gözünde hürriyet, demokrasi, egemenlik ve bağımsızlığın teminatı olarak görülmektedir. Çok partili parlamenter demokratik bir siyasi rejim ve Başkanlık sistemiyle yönetilen Kırgızistanda, Cumhurbaşkanı Şubat 1996 Anayasa değişiklikleri referandumuyla, hemen hemen tüm yetkileri uhdesinde bulundurmakla birlikte, diğer bazı bölge ülkelerine kıyasla , temel hak ve özgürlüklere saygılı, polisin ve güvenlik güçlerinin her yerde ve her zaman kol gezmediği, göreceli olarak, halkın ve çeşitli etnik grupların günlük hayatlarında rahatça hareket edebildikleri bir ülke görüntüsü sergilemektedir.
Etnik Yapı
Kırgızistan nüfusunun yarısından fazlasını Kırgızlar oluşturmaktadır. Ülkede 80e yakın etnik grup mevcuttur. Bunların içerisinde 750.000 kişiyle Rus kökenliler ve 600-800.000 kişiyle Özbek kökenliler başta gelmektedir. Ayrıca zaman zaman etnik ihtilaflar da su yüzüne çıkmaktadır. Özbek nüfusun yoğun olduğu Oş bölgesinde toprak anlaşmazlığı nedeniyle Kırgızlar ile Özbekler arasında bağımsızlık öncesi ciddi çatışmalar meydana gelmiştir. Bağımsızlık sırasında 100.000 kadar olduğu sanılan Alman kökenli nüfusun 70 bini göç etmiştir. 1993 yılında had safhaya erişen Rus kökenlilerin göçü ise artık durmuş Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Bölge Ülkeleri İlişkileri ÖİK Raporu gözükmektedir. Bunda Kırgızcanın ulusal dil, Rusçanın ise resmi dil olması yönünde 1996 yılında başlatılan Anayasa değişikliğinin ve RFye göçen Rus kökenlilerin karşılaştıkları sorunların büyük rolü olduğu söylenebilir.
Kırgızistan Devlet İstatistik Dairesinin verilerine göre 1991-1993 yılları arasında Kırgızistandan toplam 146.788 Rus nüfus, 19.632 Ukrayna kökenli nüfus ve 35.440 Alman nüfus göç etmiştir. Öte yandan, hemen hemen belli başlı 35 kadar azınlığı bünyesinde barındıran Halklar Asamblesi adlı kuruluşun, etnik halkların seslerinin duyurulması ve muhtemel ihtilafların çözümü açısından önemli bir işlevi yerine getirdiği söylenebilir. Temsili olarak Halklar Asamblesinde yer alan azınlıklar Cumhurbaşkanı dahil, yönetimin çeşitli kademeleriyle rahatça görüşebilmektedir.
Kırgızistanın Uluslararası İlişkileri
Kırgızistanın çok taraflı ilişkileri
Kırgızistanın üye olduğu uluslararası kuruluşlar şunlardır:
Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Avrupa Atlantik Ortaklık Konseyi (AAOK), Dünya Bankası, Uluslararası İşçi Teşkilatı (ILO), Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO), Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO), Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD), Uluslararası Finans Kurumu (IFC), Uluslararası Kalkınma Ajansı (IDA), BM Kalkınma Programı (UNDP), Çok Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Bölge Ülkeleri İlişkileri ÖİK Raporu Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (MIGA), BM Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO), Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT), İslam Konferansı Teşkilatı (İKT), Dünya Ticaret Teşkilatı (DTT), Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO), Dünya Posta Birliği, Bağlantısızlar Hareketi (gözlemci), Dünya Turizm Teşkilatı, Dünya Bankası, İslam Kalkınma Bankası Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA), Kara Taşımacılığı Teşkilatı, Dünya Meteoroloji Teşkilatı, BM Asya Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP). AB ile Kırgızistan arasında Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması 26 Mayıs 1994 tarihinde Brükselde parafe edilmiştir. Anlaşma, AT ile eski SSCB arasında 1989 yılında imzalanan Ticaret ve İşbirliği Anlaşmasının yerini almakta olup, demokratik değerler ve insan hakları temelinde siyasi diyalogun arttırılması ile ticaret ve hizmetler alanında işbirliğini öngörmektedir.
AB ile Kırgızistan arasında 9 Şubat 1995 tarihinde Brükselde imzalanan Ortaklık ve İşbirliği Anlaşmasının ticari hükümlerine yönelik olarak 28 Kasım 1996 tarihinde imzalanan ara anlaşma 1 Ağustos 1998 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 27 Ocak 1998 tarihinde Cenevreye giden Cumhurbaşkanı Akayevin, BM Cenevre Ofisi Direktörü Vladimir Petrovsky ile yaptığı görüşmeye ilişkin olarak yayımlanan BM Basın Bülteninde, Akayevin BMnin ülkesine demokratik kurumların güçlendirilmesi ve pazar ekonomisine geçiş sürecinde vermekte olduğu destek ile UNDPnin Kırgızistanda sürdürdüğü projeler dolayısıyla memnuniyetini vurguladığının, ayrıca, Akayevin, Kırgızistanda bulunan on binlerce mülteci ve yerlerinden edilmiş kişilerin oluşturduğu soruna çözüm bulunması amacıyla UNHCR ve IOM (Uluslararası Göç Teşkilatı)ün sağladığı destekten dolayı teşekkür ettiğinin, diğer taraftan Kırgız Cumhurbaşkanınca, aynı zamanda Silahsızlanma Konferansının Genel Sekreteri olan Petrovskiye Orta Asyada nükleer silahlardan arınmış bir bölge yaratılması yolundaki çabalarını memnuniyetle karşıladığının ifade edildiği bildirilmiştir.
Kırgızistan aynı zamanda Kazakistanın girişimiyle başlatılmış olan AİGAÖK üyesidir. Kırgızistan, Dünya Ticaret Teşkilatı (DTT)ne katılımı süreci çerçevesinde, ilgili ülkelerle ikili pazara giriş müzakerelerini BDT ülkeleri arasında ilk olarak tamamlayarak anlaşmaları imzalamış ve DTT Genel Kurulunun 14 Ekim 1998 tarihli oturumunda üyeliği onaylanmış, böylelikle Kırgızistan DTT nün 131. Üyesi olmuştur. Kırgızistan için uluslararası Teşkilatların çalışmalarına katılım özel öneme sahip bulunmaktadır. 2002 yılının BM tarafından Uluslararası Dağlar Yılı ilan edilmesi Kırgız diplomasisinin başarısı olarak değerlendirilmektedir.
Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Bölge Ülkeleri İlişkileri ÖİK Raporu Kırgızistan ayrıca, Türkçe Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları Zirveleri sürecine de faal şekilde katılmaktadır. Üçüncü Zirve Toplantısı, 1995 yılı Ağustos ayında Kırgızistanın başkenti Bişkekte yapılmıştır. Kırgızistan ayrıca Şanghay Beşlisi olarak tanımlanan ve RF, ÇHC, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan Cumhurbaşkanlarının katılımıyla gerçekleştirilen Zirveler sürecine iştirak etmektedir.
Bişkekte ayrıca, Avrupa Birliği, Uluslararası Kalkınma Ajansı, Çocuk Fonu, Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu, Alman İşbirliği Ajansı (GTZ), Danimarka İşbirliği Ajansı (DANIDA), TİKA, Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu, Barış Gönüllüleri, Amerikan İşbirliği Ajansı (USAID)in mukim temsilcileri, WHOnun enformasyon bürosu bulunmaktadır. Ayrıca, Amerikan Soros Fonunun bir şubesi Bişkekte faaliyet göstermektedir. İkili İlişkileri Kırgızistan, komşusu bulunduğu devletlerle iyi münasebetler ihdas etmeye ve bu dostane ilişkileri sürdürmeye; karşılıklı ticareti ve işbirliğini geliştirmeye gayret göstermektedir. Kırgızistan 135 ülke tarafından tanınmış bulunmaktadır. Bu ülkelerden 92si ile diplomatik ilişki kurulmuştur. Halen Bişkekte diplomatik temsilciliği bulunan ülkeler şunlardır:
Türkiye, ABD, Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Almanya, İran, Belarus, Kazakistan, Hindistan ve Pakistan.
Kırgızistanın toplam 19 dış temsilciliği bulunmaktadır. Bunlar Ankara, Vaşington, , Bonn, Pekin, Brüksel, Yeni Delhi, Moskova, Kiev, Almatı, Taşkent, Tahran, Minsk, Aşkabat, Duşanbe, Kuala Lumpur ve Londra Büyükelçilikleri, Birleşmiş Milletler Nezdindeki Daimi Temsilcilik ile BM Viyana ve Cenevre Ofisleri Nezdindeki Temsilcilikler ve AGİT Nezdindeki Daimi Temsilcilikleridir.
Kırgızistanın ikili ilişkileri ülkeler itibariyle ana hatlarıyl a aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
ABD
ABDnin, Orta Asya Ülkeleri içinde ilişkilerini en çok geliştirmeye önem verdiği ülkelerin başında Kırgızistan gelmektedir. ABD yardım, kredi ve hibeleri yüksek miktarlarda Kırgızistana verilmektedir. Ayrıca ABD, Dünya Bankası ve IMF gibi Uluslararası Kuruluşların Kırgızistana sağladığı desteği artırmalarını da teşvik etmektedir.
Afganistan
Kırgızistan, Afganistanla ortak sınırı olmaması nedeniyle tepkilerini nispeten düşük profilli bir çizgide dile getirmektedir. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Bölge Ülkeleri İlişkileri ÖİK Raporu Kırgızistan ve Afganistan arasında diplomatik ilişki kuran bir karar, 12 Kasım 1999 tarihinde Moskovada imzalanmıştır. Kırgızistan, Afganistanda büyük ölçüde Talibanın denetiminde üretilen uyuşturucu maddelerin bilahare Orta Asya Cumhuriyetleri üzerinden tüketim merkezlerine ulaştırıldığını; uyuşturucu maddeden sağlanan gelirin ise yine aynı güzergahtan Afganistana yönelik silah kaçakçılığına yöneldiğini; bu durumun da Orta Asya ülkelerinin istikrarını bozucu etkileri olduğunu belirtmektedir. Kırgızistan ayrıca, Afganistanda Talibanın denetimi altında bulunan bölgelerdeki medrese ve kamplarda yetiştirilen militanların ve vaizlerin kökten dinci söylemi yaymak amacıyla özellikle Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistana sızdırıldıklarını, bu militanların faaliyetleri nedeniyle Kırgızistan ve Özbekistan topraklarında yer alan Fergana Vadisindeki radikal İslami hareketlerin denetim altına alınmasında zorlukla karşılaşıldığını, söz konusu faaliyetlere yürütülen mücadele sırasında Afganistanda eğitim gören bazı Kırgız gençlerinin de yakalandıklarını kaydetmektedir. Kırgızistan makamları, söz konusu faaliyetlere karşı başta Rusya Federasyonu olmak üzere Orta Asya Cumhuriyetleri makamlarıyl a yakın işbirliği yapıldığını ifade etmektedirler.
Çin Halk Cumhuriyeti
Kırgızistan, komşusu Çini milyarı aşan nüfusu ve tarihi köklere dayanan bir güvensizlik ortamı oluşturduğu için en büyük ve yakın tehlike olarak görmekle birlikte, temkinli ve mesafeli iyi komşuluk ilişkileri sürdürmeye özen göstermektedir. Kırgızistan, Çinin ağırlığını bir ölçüde dengeleyebilmek amacıyl a sınırlarında Rus kuvvetlerinin mevcudiyetini memnuniyetle karşılamakta, RF ile savunma işbirliğine gitmektedir. Bununla birlikte, Kırgızistan, ÇHCni tahrik edecek davranışlardan kaçınmakta, RF olgusunu bir ölçüde dengelemeye çalışmaktadır. Başbakan Cumagulovun 1995 yılı Ekim ayında Çine giderek Bilimsel ve Teknolojik İşbirliği Anlaşması imzalaması bu bağlamda değerlendirilmektedir. SSCB ardılı ülkelerle yapılan sınır müzakerelerinin Kırgızistan ile ilgili bölümünde Çinin başlangıçta izlediği taviz vermeyen tutumu da ilişkileri olumsuz yönde etkilemiş, ancak 26 Nisan 1996da Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Çin arasında Şanghayda imzalanan Askeri Alanda Sınır Bölgesinde Güven Artırıcı Önlemler Anlaşması ile bu sorunun çözümünde çok önemli bir adım atılmıştır. 1996 yılında imzalanan Beşli Sınır Güvenliği Anlaşmasıçerçevesinde yürütülen temaslar sonucunda 24 Nisan 1997de Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan arasında Sınır Bölgesindeki Silahlı Kuvvetlerde Karşılıklı İndirim Yapılmasına Dair Anlaşma Moskovada imzalanmıştır. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Bölge Ülkeleri İlişkileri ÖİK Raporu
İran
İran, bağımsızlığına yeni kavuşan SSCB ardılı Cumhuriyetlerin yanı sıra Kırgızistanı da süratle tanımış, diplomatik ilişkiler kurmuş ve Bişkekte mukim Büyükelçilik açmıştır. Kırgızistan, İran yönetiminin kökten dinci niteliğinden çekinmektedir. İki ülke arasındaki ilişkiler üst düzey ziyaretler sırasında imzalanan belgelerle kısmen ahdi temellere oturtulmuştur. 1998 yılı Şubat ayı içinde gerçekleştirilen Kırgızistan-İran KEK II. toplantısında, Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması, ekonomi ve ticaret, sağlık, ulaştırma, demiryolları ve hayvancılık alanlarında imzalanan anlaşmalara işlerlik kazandırılması, Kırgızistanda inşaat projelerine İran firmalarının faal bir şekilde katılımının sağlanması, Bişkek-Meşhed-Bişkek uçak seferlerinin başlatılması ve Oş Eyaletinde iki ülke firmalarının katılımıyla bir fuar düzenlenmesi hususlarında mutabakata varıldığı, konuyla ilgili açıklama yapan İran PTT Bakanının, daha önce imzalanmış ÇVÖ Anlaşmasına işlerlik kazandırılması ile sanayi ve madencilik alanlarında işbirliği yapılmasının yakın gelecekte düzenlenecek toplantılarda ele alınacağını kaydettiği İran basınına atfen bildirilmiştir
Kafkasya Ülkeleriyle İlişkiler
Cumhurbaşkanı Askar Akayev, 22-24 Nisan 1999 tarihlerinde Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistana bir ziyarette bulunmuştur. Söz konusu ziyaret sırasında, Kırgızistanla anılan ülkeler arasında çeşitli alanlarda işbirliğinin geliştirilmesini öngören bir dizi anlaşma imzalanmıştır. Ayrıca, Kırgızistanın Gürcistan-Azerbaycan-Türkmenistan-Özbekistan arasında imzalanmış olan Transit Taşımacılık Anlaşmasına katılması konusu ele alınmıştır. Kırgızistan Cumhurbaşkanı Askar Akayev, 22 Nisan 1997 tarihinde Ermenistanı ziyareti sırasında, iki ülke arasındaki ekonomik, siyasi, bilimsel ve kültürel işbirliğinin artırılmasını öngören bir anlaşma imzalamıştır. Kırgızistan Cumhurbaşkanı Akayevin 24 Nisan 1997 günü Gürcistana gerçekleştirdiği ziyarette, Kırgızistanın, Gürcistan-Azerbaycan-Türkmenistan-Özbekistan Ulaştırma Anlaşmasına katılması konusu ele alınmış ve Dostluk ve İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır.
Kazakistan
Orta Asya ülkeleri arasında en yakın etnik kimliğe sahip olan Kırgızistan ile Kazakistan arasında yakın siyasi ilişkiler bulunmakta ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesine çalışılmaktadır. Kazakistan, Kırgızistanın yapmakta olduğu tahıl ve hammadde alımları için bu ülkeye kredi açmaktadır. Kırgızistan, kuzeydeki güçlü komşusu Kazakistan ile ilişkilerine özel bir değer vermekte, bu ülkeyi, siyasi geleceğini bağladığı Bağımsız Devletler Topluluğuna yegane çıkış kapısı olarak görmektedir. İki ülke arasında 8 Haziran 1993 tarihinde Dostluk, İşbirliği ve Karşılıklı
Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Bölge Ülkeleri İlişkileri ÖİK Raporu Yardımlaşma Anlaşması imzalanmıştır. Milli Bankalar arasında yapılan bir anlaşma uyarınca, 17 Eylül 1994 tarihi itibarıyla, iki ülkenin milli paraları, karşılıklı olarak, bankalar arası işlemlerde, ticari faaliyetlerde ve yatırımlarda geçerli olmaya başlamıştır. Kırgızistan Cumhurbaşkanının 8-9 Nisan 1997 tarihlerinde Kazakistana gerçekleştirdiği ziyaret sırasında iki ülke arasında Ebedi Dostluk anlaşması imzalanmıştır.
KKTC
Kırgızistan, Bakan ve Bakan Yardımcısı düzeyinde KKTCye ziyarette bulunan nadir ülkelerdendir. Kırgız Kültür Bakanının KKTCni ziyareti sırasında, 28 Nisan 1993te iki ülke arasında Kültür Alanında İşbirliği Protokolü imzalanmıştır. Mayıs 1998de eski KKTC Dışişleri ve Savunma Bakanı Ahmet Raşit Atay ve beraberindeki bir heyet Girne Amerikan Üniversitesi ile Bişkek Üniversitesinin düzenlediği bir Konferans vesilesiyle Kırgızistanı ziyaret etmişlerdir. Ağustos 1998de Kırgız Parlamenter Bakır Uulu beraberinde bir heyetle KKTCyi ziyaret etmiştir. Kırgızistan Şubat 1992de Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile diplomatik ilişki kurmuştur.
Özbekistan
Özbekistanla ortak sınıra sahip olan Kırgızistan özellikle doğal gaz bakımından bu ülkeye bağımlıdır. Diğer taraftan, bölgenin coğrafi özellikleri nedeniyle Kırgızistanın kuzeyi ile güneyini bağlayan kara ve demir yolları da Özbekistan topraklarından geçmektedir. Özbekistan Kırgızistanın ortak bir Sınır Belirleme Komisyonunun kurulması önerisini de sürekli reddetmektedir. Ayrıca, Kırgızistan nüfusunun %13,2 gibi önemli bir bölümü Özbek azınlıktan oluşmaktadır. Kırgızistan bu hassas faktörler nedeniyle Özbekistan ile ilişkilerinde temkinli ve işbirliğini geliştirmeye özen gösteren bir politika izlemektedir.
Rusya Federasyonu
Ekonomi ve güvenlik bakımından SSCB zamanında oluşturulan ve bağımsızlıktan sonra da kırılamayan Rusyaya bağımlılık ve ülkedeki Rus azınlığın mevcudiyeti Rusya Federasyonunun Kırgızistanın dış ilişkilerinde birinci öncelikli yeri işgal etmesini zorunlu kılmaktadır. Kırgızistan, güvenliğini Rusya ile sıkı bir işbirliğinde görmektedir. Rusyanın savunma şemsiyesine sığınmak suretiyle, kısıtlı kaynaklarını askeri harcamalara yöneltmek yerine, ekonomik amaçlara tahsis etmeyi tercih etmektedir. Bu çerçevede, iki ülke arasında 30 Haziran 1992 tarihinde Dostluk, İşbirliği ve Yardımlaşma anlaşması imzalanmıştır. Söz konusu Anlaşma, ilke olarak, taraflardan birinin toprak bütünlüğünü ve bağımsızlığını bozacak bir dış etki olduğu zaman zorunlu askeri yardımı öngörmektedir. 6 Temmuz 1993 tarihinde, Askeri İşbirliği Anlaşması ve RFnun Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Bölge Ülkeleri İlişkileri ÖİK Raporu Kırgızistandaki Askeri Tesisleri Kullanması ve Askeri Personelinin Statüsüne İlişkin Anlaşma imzalanmıştır.
Tacikistan
Kırgızistan sınırdaş olduğu Tacikistandaki siyasi istikrarsızlığı bir tehdit olarak algılamaktadır. Halen Kırgızistanda Tacik ve Kırgız asıllı binlerce Tacik vatandaşı göçmen- mülteci olarak bulunmaktadır. 22 Ocak 1993 tarihinde Minsk BDT Zirvesinde Tacik-Afgan sınırının BDT ortak sınırı kabul edilmesi ve BDT Müşterek Güvenlik Anlaşmasına taraf olan Kırgızistan, RF, Özbekistan, Kazakistanın Tacikistan-Afganistan sınırına 500er kişilik birlik göndermesi kararlaştırılmıştır. Bu çerçevede, Kırgızistan, RFden sonra bölgeye ilk birlik gönderen ülke olmuştur. Kırgızistan, Tacikistanda karşıt taraflar arasında, BM gözetiminde yürütülen görüşmelere Özbekistan, İran, Afganistan ve Pakistan ile birlikte gözlemci olarak katılmaktadır. Tacikistandaki barış sürecinin kendiliğinden başarıyl a yürüdüğü ve mali kaynakların yetersizliği gerekçesiyle Kırgızistanın Tacikistanda konuşlu 500 kişilik Barışı Koruma taburu 1999 Nisan ayı içinde Tacikistandan geri çekilmiştir.
Türkmenistan
Aralarında ortak sınır bulunmayan iki ülkenin ilişkilerinin Kazakistan ve Özbekistana kıyasla mesafeli olduğu belirtilebilir. Bununla birlikte, iki ülke arasında siyasi ve ekonomik bakımdan bir sorun da bulunmamaktadır.
Türkiye
Türkiye, 16 Aralık 1991 tarihinde Kırgızistanın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke olmuş, 29 Ocak 1992de de diplomatik ilişkiler tesis etmiştir. Bişkek Büyükelçiliğimiz 18 Mart 1992 tarihinde faaliyete geçmiş, resmi açılışı ise 29 Nisan 1992 tarihinde yapılmıştır. Kırgızistan, 5 Ekim 1992 tarihinde Ankaraya Maslahatgüzar göndermiş, Kırgızistanın ilk Ankara Büyükelçisi de 1993 Temmuz ayında Ankaraya gelerek görevine başlamıştır. Kırgızistan Büyükelçiliğinin resmi açılışı 31 Ekim 1992de yapılmıştır. 1998 yılı ziyaretleri kapsamında Sn. Başbakanımız 14-15 Nisan 1998 tarihleri arasında Kırgızistana resmi bir ziyarette bulunmuş, Sayın Cumhurbaşkanımız da 13 Kasım 1998 tarihinde Kırgızistana bir çalışma ziyareti gerçekleştirmiştir. Son olarak, Kırgız Cumhurbaşkanı Askar Akayev Sayın Cumhurbaşkanımızın davetine icabetle, 1-2 Temmuz 1999 tarihlerinde ülkemize resmi bir ziyaret gerçekleştirmiş; 18-19 Kasım 1999 tarihlerinde İstanbulda düzenlenen AGİT Zirvesi münasebetiyle de Türkiyeye gelmiştir.
Ahdi İlişkiler
Kırgızistan ile çeşitli alanlarda ilişkilerin ve işbirliğinin esaslarını düzenleyen 70e yakın anlaşma-protokol imzalanmıştır. Siyasi ilişkilerin yanı sıra, eğitim, kültür, ticaret ve ekonomik işbirliği, ulaştırma, iletişim gibi alanlarda imzalanan çok sayıda anlaşma ile, ikili ilişkilerin ve işbirliğinin geliştirilmesinin yanı sıra, Kırgızistanın bağımsızlığının güçlendirilmesi ve uluslararası toplumla bütünleşmesinin sağlanması amaçlanmaktadır. Bunun için, söz konusu anlaşmalar ile Kırgızistana yeni ve alternatif ulaşım yolları, iletişim kanalları, eğitim imkanları, ticaret ve ekonomik işbirliği imkanları açılmıştır. İki ülke arasında mükemmel denebilecek düzeyde seyreden ilişkiler, sık sık gerçekleştirilen üst düzey ziyaretlerle perçinlenmekte, işbirliği alanları bu ziyaretler sırasında imzalanan anlaşmalarla geniş bir yelpazeye yayılmaktadır. Temmuz 1999da Cumhurbaşkanı Akayevin ülkemizi ziyareti sırasında imzalanan Türkiye ve Kırgızistan: Birlikte 21. Yüzyıla başlıklı ortak bildiri iki ülke arasındaki ilişkilere daha düzenli bir gelişme olanağı sağlayacak adımlar atılması bakımından önemli bir belgeyi teşkil etmektedir. Türkiye, demokrasi, insan hakları, hukuk devleti, laiklik, piyasa ekonomisi ilkelerini benimseyerek, uygulamaya koyan ve 8 yıl gibi kısa bir sürede oldukça hızlı bir ilerleme kaydeden Kırgızistanı üye olduğu tüm uluslararası teşkilatlarda desteklemeyi kardeşliğinin bir parçası olarak görmektedir. Türkiye, Cumhurbaşkanı Akayev tarafından Eylül 1998de ilan edilen ve bilahare BM tarafından benimsenerek tüm ülkelere iletilen tarihi İpek Yolunun canlandırılmasına bağlı olarak geliştirilen temel ilkeler manzumesini baştan beri desteklemiş, İpek Yolu ülkelerinin istikrarına büyük önem atfeden bir ülke olarak, —İpek Yolu Doktrini“nin tarihten gelen itici güçle bölgede diyalog ve anlayışın gelişmesi, barış ve huzurun tesisi konusunda yapıcı bir adım teşkil ettiğine inancını her fırsatta vurgulamıştır.
Tarihi
Türk tarihinin bilinen en eski kavimlerinden biri olan Kırgız Türkleri, Çin kaynaklarında Ge-kun, Kie-kun, Ki-ku, Hegu adıyla geçmektedir.
Köktürk yazılı metinlerinde Kırkız, Tibetçe kaynaklarda Gir-kis şeklinde geçen Kırgız adının, bazı araştırıcılara göre, kır ile gez kelimelerinin birleşmesinden oluştuğu ve kır gezen anlamına geldiği; bazılarına göre ise kırk ve yüz sayılarının birleşmiş şekli olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca Kırgız adının, kır Oğuz yani kır Oğuzları kelimesinden çıktığı da belirtilir. Kırgızlar, efsanelere göre kırk kızdan meydana gelmişlerdir.
Kırgızlar, Orta Asyadaki en eski milletlerden biridir. Yazılı bir dile sahip olmadıklarından dolayı köklerine ilişkin çalışmalar, bölgedeki diğer gruplar tarafından Kırgızlara yapılan atıflara dayanmaktadır. Kırgızlar ile ilgili ilk yazılı belgelere, M.Ö. III. yüzyıla ait Çin kaynaklarında rastlanmaktadır. Bu dönemde Hun yöneticisi Modeu tarafından Kırgız toprakları zapt edilmiş ve Kırgızlar uzun asırlar boyunca birçok göçebe imparatorlukta aktif bir şekilde savaşmışlardır.
M.Ö. II. ve I. yüzyıllarda Tanrı Dağlarının doğusuyla Tannu-ola arasındaki bölgede Kien-Kun adında müstakil bir devlet kurmuşlardır. Daha sonra Aral Gölü ve Hazar Denizinin kuzeyindeki bozkırlar ile Tanrı Dağlarına kadar yayılmışlar. M.Ö. 560ta Köktürklere tâbi olmuşlardır. 758de Köktürklerin yerine geçen Uygurların hâkimiyetine girmişlerdir. 840ta Uygurları mağlup eden Kırgızlar, Ötükene yerleşerek bir devlet kurmuşlardır. Moğol imparatorluğu döneminde Çağatay ulusuna dâhil olan Kırgızlar, Asyada Moğol üstünlüğü sona erdikten sonra, 1700 senesinde kurulan Hokand Devletinin hâkimiyetine girmişlerdir. 1867 yılında Kırgızistanın bir kısmı Türkistan Vilayetine bağlanmıştır. 1876 yılında Hokand tamamen Rusyanın hâkimiyetine girmiştir. 20.yy.ın başında Buhara, Rusların hâkimiyetine girince Kırgızlar da Çarlık Rusyasının etkisi altına girmişlerdir.
1862‘de Bişkekte kurulan Rus Garnizonu 14 yılda tüm Kırgızistanı işgal altına almıştır. 1916 yılında zorunlu askerlik uygulaması Kırgızların Ruslara karşı şiddet olaylarının patlamasına yol açmış ancak Ruslar bu ayaklanmayı şiddet yoluyla bastırmışlardır. Devrimden ve kanlı bir iç savaştan sonra 1919 – 1920 yıllarında Kırgızistanda Sovyet gücü kurulmuştur. Ruslar tarafından işgal edilen yerler, Türkistan Bölgesi adı altında Orenburga bağlı bir askerî valilik haline getirilmiştir. Orenburgdan sonra 1867de Taşkent merkez olmak üzere Türkistan genel valiliği oluşturulmuştur.
Kırgızlar, 1873 – 1875 yıllarında Rus idaresine karşı ayaklanmışlar; 1885 Oş İsyanından sonra vuku bulan 1898 Andican isyansı yenilgiyle sonuçlanmıştır. Kırgızların en kanlı isyanı 1916da cereyan etmiş, bu isyandan sonra binlerce aile Çine göçmüş ve yüzlerce insan kurşuna dizilmiştir.
1 Mayıs 1918de bütün Türkistan, Türkistan Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adı altında birleştirilmiş; 1926 yılında Kırgızistan, Kırgız Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adını almıştır. Daha sonra 1936da Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adını almıştır. Sovyet döneminden sonra Gorbaçovin 1986da başa geçmesiyle başlayan açıklık (glasnost) ve yeniden yapılanma (perestroyka) hareketi sonucunda Kırgızistan Cumhuriyeti 12 Aralık 1992 günü bağımsızlığını ilân etmiştir.